Giá trị của thi cử

Hàng chục năm qua, hệ thống thi cử của nền giáo dục VN từ bậc phổ thông đến đại học còn nặng về đánh giá kiến thức hàn lâm nhưng nhẹ về đánh giá kiến thức thực tiễn, kỹ năng, khả năng sáng tạo cũng như đạo đức của người học. Một trong những lý do chính dẫn đến sự khập khiễng này là kiến thức hàn lâm chiếm hầu hết thời lượng trong chương trình đào tạo ở các cấp học, bậc học hiện nay. Từ đó nội dung câu hỏi trong các đề kiểm tra và thi, kể cả thi tốt nghiệp, thi tuyển sinh thường xoay quanh lượng kiến thức cứng nhắc đã được định sẵn trong các chương trình.

Việc áp dụng hình thức thi trắc nghiệm khách quan nhiều môn trong kỳ thi tốt nghiệp cũng như tuyển sinh sau phổ thông thời gian qua là một nỗ lực lớn của ngành giáo dục, đã đạt được những thành quả đáng trân trọng, nhất là ở khía cạnh khách quan, công bằng. Tuy nhiên, phải thừa nhận hình thức thi trắc nghiệm này chỉ đánh giá tốt về lĩnh vực kiến thức, đặc biệt là trí nhớ, còn những lĩnh vực khác như kỹ năng thực hành, khả năng sáng tạo, đạo đức của người học cần phải có những hình thức thi phù hợp khác...

Trước khi cuộc cách mạng thông tin bùng nổ, việc chú trọng học để nhớ kiến thức là cần thiết. Tuy nhiên khi cuộc cách mạng này đã, đang và sẽ tiếp tục bùng nổ, lượng thông tin cũng như kiến thức tăng đột biến, thì quan điểm học để nhớ thật nhiều kiến thức trở nên lạc hậu vì có quá nhiều kiến thức cần thiết nhưng trí nhớ con người vốn hạn hẹp, trong khi máy tính điện tử hay mạng Internet có bộ nhớ tốt hơn con người hàng tỉ lần.

Đứng trước cuộc cách mạng này, ngành giáo dục VN cần nhanh chóng đổi mới mục tiêu và phương cách tiếp cận kiến thức cho người học, cần trang bị thật tốt cho người học kỹ năng khai thác những thông tin cần thiết cho bản thân từ nguồn thông tin khổng lồ trên mạng, cũng như thông tin từ thực tiễn cuộc sống. Trí nhớ vẫn rất cần cho người học nhưng nội dung nhớ phải được chọn lọc mạnh, chỉ nên nhớ những vấn đề mang tính “chìa khóa”, cần cho hoạt động ứng xử hằng ngày, những gì phù hợp sở thích, mang tính riêng tư, những giá trị truyền thống của gia đình, đất nước và tinh hoa nhân loại...

Một khi không còn chú trọng học để nhớ mà chú trọng học để biết, để vận dụng vào thực tiễn và giải quyết vấn đề cuộc sống đặt ra, thì việc thí sinh được phép sử dụng mọi tài liệu cho thi cử là hiển nhiên, đề thi buộc phải được ra dưới dạng mở, hướng vào thực tiễn cuộc sống sinh động chứ không chỉ dựa vào chương trình cứng nhắc, áp dụng nhiều hình thức thi cử khác nhau sao cho phù hợp, nhẹ nhàng nhưng hiệu quả.

Với nhiều hình thức thi phù hợp thì thí sinh không nhất thiết phải ngồi trong phòng thi, có người coi thi mới gọi là thi...! Thời gian thi cũng cần trải rộng tùy theo nội dung và hình thức thi, có thể thi ở nhiều thời điểm khác nhau trong năm, không hạn chế số lần thi của thí sinh...

Bên cạnh kiến thức, các kỹ năng sống, học tập, nghiên cứu, sáng tạo cũng như các chuẩn mực đạo đức và năng khiếu là những mục tiêu mà ngành giáo dục VN phải hướng đến vì mục tiêu giáo dục toàn diện cho người học. Do vậy cũng cần phải có những hình thức thi phù hợp để đánh giá được những mục tiêu này.