Hai kịch bản trong vụ kiện Vedan gây ô nhiễm môi trường

Đã có thêm những quyết định xử phạt. Và một hiện tượng mới xuất hiện: hơn 7.000 đơn của nông dân ba tỉnh thành (Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, TP.HCM) kiện Vedan đòi bồi thường thiệt hại đã được gửi cho nhiều cơ quan. Khó hiểu ở chỗ đơn kiện của dân bị cơ quan hành pháp và tư pháp đùn qua đẩy lại.

Phóng to

Anh Nguyễn Văn Hải, 51 tuổi, hơn 20 năm đánh băt thủy sản trên dòng sông Thị Vải, nay phải đi mua cá ở Phước Hòa về phơi làm khô để ăn

Trước hết cần khẳng định đây là một vụ kiện dân sự. Việc xét xử phải lấy Luật dân sự làm căn cứ và thuộc thẩm quyền, trách nhiệm của tòa án dân sự. Vụ kiện này có hai đặc điểm: 1) Vedan có thể là thủ phạm chính nhưng không phải là thủ phạm duy nhất. Cho nên rất cần xác định phần trách nhiệm của Vedan và phần của các cơ sở khác là đồng phạm gây ô nhiễm. Điểm này dường như chưa được đặt ra. 2) Nông dân hai bên bờ sông Thị Vải bị thiệt hại và phải được bồi thường, nhưng lại chưa xác định được mức thiệt hại cụ thể của từng người bị hại. Song vấn đề này có thể bổ sung trong quá trình thụ lý vụ kiện vì thiệt hại diễn ra trên diện rộng, không phải là thiệt hại cá biệt.

Trong vụ kiện này số lượng bên nguyên rất đông, còn bên bị mới thấy nêu một Công ty Vedan. Làm sao tòa xử được vụ kiện với số lượng người tham gia tố tụng đông đến thế. Tất yếu phải có sự ủy quyền. Trong vụ kiện này hội nông dân địa phương có thể là một trong những đại diện nguyên đơn.

Vụ kiện sẽ được xử lý thế nào? Hai kịch bản có thể xảy ra: 1) Xử lý qua tòa án. Đây là kịch bản khá phù hợp với thực tế khi đã có tới 7.000 đơn kiện ra tòa. 2) Xử lý qua hòa giải.

Theo thông tin mới đây, trong khi tòa án còn “án binh bất động”, Hội Nông dân Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, TP.HCM và Công ty Vedan đã có những tiếp xúc để bàn về việc Vedan “hỗ trợ” nông dân. Có thể xem đó là những tín hiệu khởi động của kịch bản hòa giải. Cần nhắc lại rằng trong giải quyết các tranh chấp dân sự, Luật dân sự rất khuyến khích hòa giải. Điều kiện để hòa giải thành là cả hai bên đều phải có thiện chí, biết nhân nhượng và chiếu cố lẫn nhau. Ra tòa là nói về “bồi thường”, nhưng để hòa giải lại cần nói về “hỗ trợ”.

Nghĩa đen của hai từ ngữ này là đối nghịch. Nhưng nếu xét về mặt vật chất thì “bồi thường” hay “hỗ trợ”, trong mức độ được hai bên chấp nhận, có thể không sai lệch nhau nhiều. Cho nên nếu qua hòa giải hai bên thống nhất được mức độ “hỗ trợ” có lẽ cũng không nên quá câu nệ về từ ngữ.

Tuy nhiên, tin mới nhất cho hay: Vedan đã đề xuất mức “hỗ trợ” khoảng 20 tỉ đồng. Theo thông tin từ các hội nông dân, mức đó chỉ bằng khoảng 10% mức nông dân đòi hỏi. Nếu tính cho 7.000 hộ có đơn kiện thì trung bình mỗi hộ được “hỗ trợ” khoảng 3 triệu đồng (!).

Những con số trên cho thấy tinh thần thiện chí còn chưa thể hiện trong hòa giải, do đó khó thành. Tòa án địa phương khó cáng đáng nổi. Vụ kiện này xét về tính chất không quá phức tạp, nhưng để xét xử phải mất nhiều thời gian cho việc giám định. Cho nên vụ kiện sẽ kéo dài, thậm chí trong nhiều năm. Cần kiên quyết nhưng phải kiên nhẫn, không thể nôn nóng.