Hành lang xanh - ngôi nhà của muông thú

Phóng to

Cũng chính vì tầm mức quan trọng đó mà dự án Hành lang xanh với mức tài trợ 1,3 triệu USD của Quĩ Môi trường toàn cầu (GEF) ủy thác qua Ngân hàng Thế giới, Quĩ Bảo vệ động vật hoang dã thế giới (WWF) và Tổ chức Phát triển Hà Lan cùng với vốn đóng góp hơn 700.000 USD của Chính phủ VN vừa được ký kết giữa tỉnh Thừa Thiên - Huế với các nhà tài trợ.

Vùng chim quan trọng toàn cầu

Hành lang xanh chứa đựng nhiều hệ sinh thái quan trọng, trong đó có hệ sinh thái đất thấp (lowland) được Tổ chức Chim quốc tế (BirdLifes International) liệt vào hạng các vùng chim quan trọng toàn cầu (IBA), vùng phân bố những loài chim rất quí, mang tính đặc hữu hẹp, có loài chỉ tồn tại trong phạm vi một tỉnh mà không có bất cứ nơi nào khác trên thế giới.

Phóng to

Gà lôi lam mào trắng được Oustalet miêu tả lần đầu tiên vào năm 1886 từ bốn tiêu bản do linh mục Renault gửi đến Viện Sinh học Paris. Nhà truyền giáo người Pháp này đã sưu tập rất nhiều điều mới lạ về chim ở những vùng đồi núi thấp của hai tỉnh Thừa Thiên và Quảng Trị.

Tháng 6-1923 có một chuyến nghiên cứu về chim tại Đông Dương, qua đó một số mẫu vật gà lôi lam mào trắng đã được thu thập nhưng cho đến năm 1929 thì thông tin về loài này ngoài thiên nhiên không còn nữa. Sau ngày thống nhất đất nước, đã có rất nhiều cuộc tìm kiếm loài này được các nhà khoa học quốc tế và VN phối hợp thực hiện tại các vùng phân bố đã biết ở VN (lần cuối cùng là vào năm 1995) nhưng đều không mang lại kết quả. Từ đó, các nhà khoa học đã tin chắc rằng loài này đã bị tuyệt diệt ngoài thiên nhiên.

Cũng trong năm 1995, trước khi có một hội thảo quốc tế về các loài chim trĩ được tổ chức tại Bạch Mã với mục đích tạo ra những nỗ lực nghiên cứu cuối cùng để xác định chính xác số phận của loài gà lôi lam mào trắng một lần nữa, những người dân vùng ba xã Phong Mỹ, Phong Sơn, Phong Xuân (huyện Phong Điền) cho cán bộ kiểm lâm hay rằng họ thường nhìn thấy nhiều loài chim rừng khoe mẽ vào mùa xuân ở một vạt rừng trống nằm giáp ranh giới của Thừa Thiên - Huế và Quảng Trị mà họ gọi là công viên rừng.

Từ đó, các nhà khoa học đã quyết định dùng hình ảnh qua tờ rơi để tiếp cận thông tin của loài chim quí này. Và đến tháng 8-1996 một người dân ở xã Phong Mỹ, huyện Phong Điền đã bẫy được cặp gà gần giống hình ảnh in trong tờ rơi. Mẫu máu của hai con gà này đã nhanh chóng được gửi đến Viện Sinh học hoàng gia Đan Mạch để phân tích AND và các nhà khoa học đã xác định đó chính là loài gà lôi lam mào trắng.

Đất của sao la

Năm 1992, trong một cuộc khảo sát đa dạng sinh học tại Vụ Quang (Hà Tĩnh), các nhà khoa học đã phát hiện được một loài thú mới - sao la. Vùng phân bố của loài thú mới này tưởng chỉ quanh quẩn vùng Nghệ – Tĩnh, thế nhưng trong một chuyến công tác đến một xã vùng núi, các nhà chuyên môn ở ngành kiểm lâm Thừa Thiên - Huế lại bắt gặp nhiều mẫu tiêu bản sừng và sọ của sao la được đồng bào dân tộc treo ở các chái bếp.

Phóng to

Trong lúc các nhà khoa học đang săn lùng dấu vết và hình ảnh của loài sao la thì những thông tin phát hiện loài này từ người dân các huyện Hương Thủy, Nam Đông, Hương Trà và A Lưới ngày càng nhiều. Đặc biệt, người dân thôn Hộ, xã Dương Hòa, huyện Hương Thủy chỉ cách thành phố Huế chừng 15 km lại bắt được một con sao la khi nó bị lạc rừng. Mặc dù con vật đã chết vài giờ sau đó vì stress nhưng đây là lần đầu tiên các nhà chuyên môn được thấy tận mắt loài thú này (tiêu bản của con sao la này hiện đang trưng bày tại văn phòng Chi cục Kiểm lâm Thừa Thiên - Huế).

Thú vị hơn, ngày 28-5-1998, một nhóm học sinh người dân tộc Tà Ôi ở xã A Roàng, huyện A Lưới khi vào rừng lấy mật ong đã bắt được một con sao la cái đang mang thai và đã báo về cơ quan kiểm lâm để các nhà chuyên môn kịp ghi nhận hình ảnh sống động này. Con vật đã nhanh chóng được thả lại vào rừng A Lưới. Quả là may mắn cho con thú này và những người làm công tác bảo tồn vì đây là hình ảnh sống về loài này được thu thập lần thứ hai kể từ khi phát hiện ra chúng. Liên tiếp những năm sau đó thông tin về loài thú này ghi nhận ngày một nhiều hơn. Điều đáng mừng là sự xuất hiện nhiều lần của các cá thể sao la non, chứng tỏ cơ cấu bầy đàn và sức sinh sản phát triển của quần thể loài này ở các khu rừng Thừa Thiên - Huế rất ổn định.

Năm 1999, sau thời gian gần một tháng nghiên cứu về bảo tồn đa dạng sinh học tại Huế, bà Elizabeth Kemf, chuyên gia của WWF, đã nhận xét: “Trong chuyến đến thăm và nghiên cứu tại VN lần này, tôi thật sự ngạc nhiên về sự giàu có, đa dạng sinh học của đất nước các bạn, đặc biệt dưới từng cánh rừng ở Thừa Thiên - Huế chắc chắn còn ẩn chứa nhiều điều thú vị như trường hợp về loài sao la. Các bạn nên lấy sao la làm biểu tượng cho vùng đất này”.

Ngoài ra, những nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước thực hiện tại khu vực hành lang xanh cũng cho thấy mức độ phong phú của các loài khác như voọc chà vá chân nâu với quần thể rất lớn tập trung ở Bạch Mã và Phong Điền; loài hổ gắn liền với địa danh động Tam Dần hoặc sự có mặt của các loài thú mới phát hiện sau sao la là mang Trường Sơn, mang lớn...