Iran: Mặt trận mới của ông Trump

Ông Trump sẽ cản đường thỏa thuận hạt nhân với Iran?-Ảnh: cloudfront.com

Hôm thứ hai 9-10-2017, nhật báo Tehran Times đăng một bài mở đầu bằng câu “các quan chức cao cấp EU đã cảnh báo chống lại tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump rằng trong tuần này sẽ không xác thực việc Iran tuân thủ thỏa thuận hạt nhân”.

Tờ báo nhấn mạnh: “Cảnh cáo mạnh mẽ nhất là của Ngoại trưởng Đức Sigmar Gabriel: Thế giới sẽ thay đổi nếu ông Trump từ bỏ thỏa thuận hạt nhân với Iran”.

Tehran Times dẫn lời Cao ủy đối ngoại EU Federica Mogherini: “Chúng tôi sẽ tiếp tục đảm bảo rằng thỏa thuận với Iran được tất cả các bên tuân thủ trọn vẹn” và hiện là lúc “đầu tư cho hợp tác quốc tế” và “mở ra những kênh mới, chớ không phải hủy hoại các kênh hiện có”.

Bà Mogherini cho biết việc Iran tuân thủ thỏa thuận “đã được xác thực tám lần riêng rẽ rồi”. Lần cuối cùng EU xác thực điều đó là ngày 20-9, sau cuộc họp với các bộ trưởng ngoại giao Trung Quốc, Nga, Mỹ, Pháp, Đức, Anh và Iran.

Con số bà Mogherini nêu ra là tối quan trọng do lẽ bà chính là quan chức cao cấp nhất của EU ở P5+1 và là người có trách nhiệm chủ tọa tiểu ban hỗn hợp theo dõi Iran tuân thủ thỏa thuận cũng như xử lý các khiếu kiện, theo tinh thần thỏa thuận giữa P5+1 và EU với Iran: “Kế hoạch hành động toàn diện” (JCPOA).

Trước khi tiểu ban này chứng thực sự tuân thủ của Tehran, còn có kết quả kiểm tra của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) - Liên Hiệp Quốc.

Nôm na mà nói, một khi bà Mogherini cùng tiểu ban không còn ý kiến gì về việc Iran tuân thủ thỏa thuận, cũng như không có ai khiếu kiện gì thì không còn gì nữa mà phản đối. Nếu như có bên nào, tỉ như Mỹ, muốn tố cáo điều gì thì hãy tố với tiểu ban. Bà Mogherini và tiểu ban của bà sẽ thụ lý.

Song, đấy có vẻ không phải điều ông Trump muốn, dù cho tới trước đó ông đã hai lần xác nhận “Iran tuân thủ các điều khoản của thỏa thuận hạt nhân”. Giờ đây, ông không muốn ký xác thực sự tuân thủ của Iran - điều ông đã nói rõ trong diễn văn trước Đại hội đồng LHQ hôm 20-9.

Theo dự trù, đến thứ năm 12-10, trễ lắm là chủ nhật 15-10, ông Trump sẽ loan báo việc Iran có tuân thủ thỏa thuận hạt nhân hay không.

Theo đạo luật INARA (Xét lại thỏa thuận hạt nhân với Iran) được lưỡng viện Quốc hội Mỹ thông qua trong tháng 5-2015, tổng thống Mỹ cứ 90 ngày phải xác thực với Quốc hội Mỹ rằng Iran đã nghiêm chỉnh thực thi thỏa thuận.

Cựu tổng thống Barack Obama đã sáu lần xác thực, bản thân Tổng thống Trump cũng đã hai lần xác thực, song tới lần này thì ông đổi ý. Nếu điều đó xảy ra, trong vòng 60 ngày, Quốc hội Mỹ sẽ đưa ra một đạo luật tái áp đặt lệnh trừng phạt trước kia của Mỹ (nhưng không phải của LHQ).

Rắc rối cho cả thế giới là các lệnh trừng phạt bao gồm việc đương nhiên “cấm cửa” giao thương giữa các nước khác với Iran: nước nào làm ăn buôn bán với “đương sự” sẽ bị Mỹ trừng phạt. Có thể hình dung thiệt hại ra sao cả cho Tehran lẫn các nước bạn hàng qua con số 2,28 triệu thùng dầu xuất khẩu mỗi ngày của Iran hiện giờ, theo dữ liệu của Bloomberg.

Iran: vừa mềm dẻo, vừa cứng rắn

Có thể thấy các động thái của Iran trong việc xử lý cuộc khủng hoảng này với Mỹ rất linh động. Việc báo chí Iran trích các nguồn tin nước ngoài, tổng hợp ý kiến các quan chức cao cấp nhất của EU cho thấy Iran vẫn đang tranh thủ cộng đồng quốc tế chớ chưa “làm dữ” kiểu “ngoài khuôn khổ” của thỏa thuận, chưa đưa ra những luận điệu “đạp đổ”.

Song, điều đó không có nghĩa là Iran không có chính kiến riêng, không những một mà nhiều ý kiến và không bày tỏ chính kiến đó.

Hôm 7-10, Thông tấn xã FARS của Iran loan tin trong một cuộc họp báo ở Tehran, Bí thư hội đồng tư vấn Iran, Mohsen Rezaee, tuyên bố rằng động thái của ông Trump đồng nghĩa với một cuộc “tự sát chính trị”.

FARS có ẩn ý khi chọn đăng phát biểu của ông Rezaee: Trong bộ máy nhà nước Iran, Hội đồng tư vấn là trung gian giữa lãnh đạo tối cao - giáo chủ - với chính phủ thế tục, đồng thời là tư vấn riêng của giáo chủ, tức tiếng nói của ông này phản ánh ý kiến vừa của giáo chủ vừa của chính phủ.

Theo ông Rezaee, ông Trump muốn đẩy số phận thỏa thuận hạt nhân vào tay các nghị sĩ Mỹ thay vì tự mình chứng thực thỏa thuận, qua đó kéo dài thời gian đình chỉ các biện pháp chế tài đối với Iran.

Hậu quả của việc ông Trump “đá quả banh” sang cho quốc hội, theo ông Rezaee, có nghĩa là Quốc hội Mỹ sẽ mất từ 2-3 tháng để quyết định gia hạn đình chỉ các biện pháp trừng phạt hoặc tái áp dụng chúng. Trong thời gian chờ đợi đó, đương nhiên các biện pháp đình chỉ trừng phạt hết hạn, tức Iran lại trong tình trạng bị cấm vận, cho tới khi được Quốc hội Mỹ xác thực “hợp lệ hạt nhân”.

Còn lý do khiến ông Trump “đá banh” như thế là do bị chỉ trích kịch liệt tứ phía (sau bài diễn văn “đốt thỏa thuận” này trước Đại hội đồng LHQ hôm 20-9), nên ông muốn hạn chế “tiếp xúc” với bất kỳ quyết định nào có thể “giết” một hiệp ước được các đồng minh Mỹ ủng hộ.

Có thể xem đây là một phản ứng ôn hòa từ phía Iran, phát đi từ một nhân vật có vai trò tư vấn cho lãnh đạo tối cao. Song, điều đó không có nghĩa là Iran chịu “nhũn như con chi chi”!

Cũng hôm 7-10, Tổng thống Iran Hassan Rouhani tuyên bố trước các sinh viên Đại học Tehran: “Chúng ta đã tạo ra được những lợi ích không thể nào đảo ngược được. Không ai có thể cuốn lui lại được dù là một Trump hay một chục Trump đi nữa”.

Như có thể thấy trong nhiều cuộc khủng hoảng trước, luôn xuất hiện tiếng nói từ giới tướng lĩnh Iran. Ngày 8-10, tướng tư lệnh lực lượng Vệ binh cách mạng Mohammad Ali Jafari cứng rắn phản đòn: “Như chúng tôi từng loan báo trong quá khứ, nếu Mỹ thông qua luật trừng phạt mới thì nước Mỹ hãy dời các căn cứ của họ khỏi tầm bắn 2.000km của tên lửa Iran” - Reuters dẫn lời ông Jafari.

Ông cũng phản bác một tuyên cáo từ Nhà Trắng mà Tổng thống Trump nói ông sẽ mạnh tay với việc Iran hậu thuẫn khủng bố: “Nếu quả thực tin về việc chính quyền Mỹ đang xem Vệ binh cách mạng như một nhóm khủng bố, thì Vệ binh cách mạng cũng sẽ xem quân đội Mỹ trên khắp thế giới, đặc biệt ở Trung Đông, như... ISIS (tức Nhà nước Hồi giáo tự xưng)”.

Việc viên tướng chỉ huy Vệ binh cách mạng tham gia cuộc đấu khẩu cho thấy mức độ nghiêm trọng của tình hình.

VOA lên tiếng
Trong bối cảnh đó, Đài tiếng nói Hoa Kỳ (VOA) Anh ngữ hôm 6-10 đã gây bất ngờ khi đăng một bài của Margaret Besheer có tựa đề là “Giải thích thỏa thuận hạt nhân Iran”. 

Tác giả trích phát biểu của Tổng thống Trump: “Chế độ Iran hỗ trợ khủng bố và xuất khẩu bạo lực, đổ máu và hỗn loạn khắp Trung Đông. Bởi thế, chúng ta phải chấm dứt sự xâm lăng và tham vọng hạt nhân của Iran. Họ đã không sống theo tinh thần của thỏa thuận...”; rồi bình luận ngay sau đó:

“Thế nhưng “tinh thần” khác với “nghĩa vụ”, và IAEA đã nhiều lần xác minh Iran đang tuân thủ nghĩa vụ của họ, gần đây nhất là ngày 31-8-2017. Tháng 9, bên lề Đại hội đồng LHQ hằng năm, các bên thỏa thuận đã gặp nhau, và Mogherini của EU cho biết họ đều nhất trí rằng Iran đã tuân thủ”.

Besheer - am hiểu Trung Đông với kinh nghiệm đưa tin về chiến tranh Lebanon 2006, chiến tranh Iraq 2006-2007, rồi thường trú của VOA tại LHQ từ 2008 - kết luận: “Nếu thỏa thuận này tan rã, Iran có thể quyết định tiếp tục sản xuất và làm giàu uranium.

Nếu Tổng thống Trump quyết định ném quả bóng Iran sang quốc hội, ông có thể sẽ tiêm một liều cao sự bất định vào tiến trình này.

Mặc dù hiện vẫn chưa rõ ý định của quốc hội, song bất kỳ hành động nào cũng có thể được nhìn nhận là Hoa Kỳ đã vi phạm thỏa thuận và hậu quả có thể vô cùng khó chịu là sự cô lập với Washington trên bình diện quốc tế”, và cảnh báo: “Iran còn có thể ra sức tố cáo Hoa Kỳ là nước đầu tiên vi phạm thỏa hiệp, dẫn đến sự sụp đổ của thỏa thuận”.

Té ra, không chỉ báo chí tư nhân như CNN, The New York Times hay The Washington Post... mới ra rả “giũa” ông Trump, mà cả VOA Anh ngữ cũng “vặn vẹo” ông về sự khác biệt giữa “tinh thần” và “nghĩa vụ” của thỏa thuận, rằng Iran chỉ cần tuân thủ các nghĩa vụ là đủ!

Từ bao giờ mà VOA, một cơ quan truyền thông do nhà nước bỏ tiền, “phản biện” một tổng thống Hoa Kỳ mạnh mẽ như thế?

Israel ái ngại

Thật ra, ông Trump cũng có cái lý của ông, tuy đấy không phải là lý lẽ của giấy trắng mực đen. Do Iran chưa vi phạm các điều khoản của thỏa thuận hạt nhân để có thể bị “bắt lỗi”, nên việc ông Trump xoay qua “cự” Iran đã và đang “hỗ trợ khủng bố, xuất khẩu bạo lực, gây đổ máu, và hỗn loạn khắp Trung Đông” không được dư luận đồng tình, ngay cả VOA, do không “ăn nhập” gì tới thỏa thuận hạt nhân vốn chỉ cấm Iran phát triển vũ khí hạt nhân.

Chuyện Iran “can dự” vào Trung Đông lâu đời như lịch sử Nhà nước Hồi giáo Iran ra đời năm 1979 sau cuộc cách mạng Hồi giáo lật đổ hoàng gia Palavi, vốn là đồng minh cố cựu của Mỹ. Chính quyền mới sau đó quay qua kết giao với Liên Xô, sau này là nước Nga của ông Putin.

Suốt thời gian qua, Iran đã can dự, trực tiếp hoặc gián tiếp vào nhiều cuộc chiến tranh ở Trung Đông, tại Lebanon trong vai trò “nhà tài trợ” cho Hamas và Hezbollah; rồi cuộc nội chiến ở Yemen. Trong “ván bài” Trung Đông, Iran đóng một vai trò rất quan trọng.

Trong “giải pháp” cho cuộc chiến Syria chẳng hạn (một giải pháp không có Mỹ), Iran cùng Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn kế hoạch của Nga ký kết ở Kazakhstan tháng 5-2017!

Trong bối cảnh đó, nước duy nhất ủng hộ quyết định của ông Trump là Israel, tất nhiên. Song, không hẳn là ủng hộ 100%.

Nhật báo Israel Haaretz hôm 10-10 bình luận: “Trump và Israel đang chống lại thế giới”. Tuy nhiên, báo này cũng chỉ ra trong một bài phân tích hôm 8-10 rằng “kế sách Iran của ông Trump có thể cô lập Washington, làm liên lụy Netanyahu và chia rẽ người Mỹ gốc Do Thái”.

Theo báo này, “bằng việc không xác thực Iran đã tuân thủ thỏa thuận hạt nhân mà không dựa trên cơ sở dữ kiện nào, ông Trump sẽ sắm cho chế độ Tehran vai nạn nhân vô tội..., sẽ sắm cho Hoa Kỳ vai một đất nước côn đồ không chịu ràng buộc bởi các thỏa thuận đã ký. Ông Trump sẽ trở nên một kẻ chuyên phóng hỏa hàng loạt đang châm lên những đám cháy mới”. ■