Khi diễn viên tham gia chính trường

Tổng thống đắc cử của Ukraine Volodymyr Zelensky. Ảnh: ERR

1. Với người Á Đông, làm chính trị cần cả một quá trình chuẩn bị, đào tạo, tích lũy kinh nghiệm lâu dài, ít nhất là hiểu rõ các ngóc ngách trên chính trường để ứng xử đúng đắn trong biết bao mối quan hệ phức tạp. Biết bao điều phải học, từ kinh tế đến văn hóa, từ đối nhân xử thế đến sách lược kinh bang tế thế. Vì thế, ai nấy đều ngạc nhiên khi diễn viên hài Volodymyr Zelensky, từng đóng vai một thầy giáo bình thường gặp số phận đẩy đưa bất đắc dĩ lên làm tổng thống, nay đắc cử tổng thống Ukraine thiệt.

Nhưng Zelensky không phải là nhân vật duy nhất từ làng giải trí nhảy sang chính trị thành công. Arnold Schwarzenegger, nổi tiếng với chức vô địch thể hình thế giới và vai diễn người máy trong loạt phim Terminator, hai lần trúng cử thống đốc bang California, làm trọn 2 nhiệm kỳ 8 năm.

Clint Eastwood, tài tử chuyên đóng phim cao bồi nay đã 88 tuổi, từng được bầu làm thị trưởng Carmel, California. Ronald Reagan, diễn viên hạng B ở Hollywood, đắc cử tổng thống Mỹ hai nhiệm kỳ 1981-1989. Jesse Ventura, đô vật và diễn viên loại phim đánh đấm, được bầu làm thống đốc Minnesota 1999-2003... Danh sách còn dài với nhiều tên tuổi quen thuộc.

Trong cuộc đua tới ghế tổng thống Mỹ năm 2020, không hiếm các ca sĩ, diễn viên được đồn đoán sẽ ra tranh cử bao gồm từ Katy Perry tới Kanye West, từ Alec Baldwin tới Oprah Winfrey, từ Will Smith tới Dwayne “The Rock” Johnson.

2. Vấn đề là vì sao dân chúng lại bỏ phiếu cho các diễn viên, bất kể họ không hề có một chút kinh nghiệm gì trên chính trường? Đầu tiên, có thể nói là do mọi người thường vô thức đánh đồng diễn viên với các vai họ đóng, đặc biệt là với phẩm chất của các nhân vật. Nhìn thấy “The Rock”, người ta nhớ đến các vai nổi bật của anh, thường đều là người hùng xả thân vì đại nghĩa, “một mình chống mafia”.

Sẵn có Hollywood bồi đắp, những nhân vật như thế khỏi cần xây dựng hình ảnh. Hình ảnh Will Smith hay “The Rock” chiến đấu với cái ác, Oprah thấu hiểu nhân tâm hay Baldwin cười nhạo giới cầm quyền cố cựu từ lâu đã ăn sâu trong đầu quần chúng.

Chính vì thế khi vận động tranh cử, ông Zelensky chỉ cần đem theo đoàn diễn hài đi khắp các vùng quê Ukraine làm mọi người cười vui, khắc ghi hình ảnh ông là tổng thống bất đắc dĩ vì nghĩa quên thân trên truyền hình. Ông còn biết tận dụng mạng xã hội kết nối với mọi người và cũng như nhân vật trong phim, tâm điểm mọi hành động của ông sẽ là chống tham nhũng, giúp mọi người có cuộc sống hạnh phúc, vui vẻ hơn.

Thứ đến, trong thời đại gần như mọi người có thể xem phim ở mọi nơi, những diễn viên nổi tiếng thậm chí còn quen thuộc và gần gũi hơn cả bạn bè lâu ngày không gặp. Cứ nghĩ trong danh sách 5 nhân vật tranh cử thì 4 người là những chính khách xa lạ, nhìn mặt chẳng biết tên, còn 1 người rất quen, ngày nào cũng thấy, bạn sẽ chọn ai? Diễn viên thành công ắt có tài diễn xuất và nói chuyện trước đám đông.

Tiếng Anh có từ “presidential” mang nghĩa “có thần thái tổng thống”, nhiều chính trị gia xuất chúng nhưng vì không có “thần thái tổng thống” nên đành chịu. Ngược lại, nhiều diễn viên xuất sắc tới mức chỉ cần thấy hình ảnh của họ, quần chúng đã tưởng ngay họ là “chân mệnh thiên tử”. Harrison Ford vào vai tổng thống James Marshall trong phim Air Force One còn “tổng thống” hơn nhiều tổng thống ngoài đời thật!

3. Cuối cùng, có lẽ là lý do quan trọng nhất, người dân chọn diễn viên bởi họ đã chán ghét giới chính trị gia chuyên nghiệp cố cựu. Chính trị gia là một nghề, nhưng nghề này bị soi mói, giám sát chặt chẽ nên nhất cử nhất động đều bị phanh phui.

Trong bối cảnh kinh tế khó khăn, thất nghiệp tràn lan mà giới làm chính trị lại giàu có, ăn chơi xa hoa, chắc chắn người dân sẽ chọn những nhân vật họ quen biết trong những kịch bản đẹp đẽ, chuyên hành hiệp cứu đời. Nói cách khác, diễn viên là những người thành công (dù chỉ trên phim ảnh), còn chính trị gia luôn bị xem là kẻ thất bại vì lúc nào cử tri cũng thất vọng, thấy chính trị gia không làm đúng theo ý mình muốn.

Ông Zelensky đã rất khôn khéo chọn khẩu hiệu tranh cử “Dọn sạch Ukraine”. Khi tranh luận với đối thủ, Tổng thống đương nhiệm Petro Poroshenko, trước 20.000 cử tri ở sân vận động Kiev, ông Zelensky chỉ nhấn mạnh một thông điệp đơn giản: “Vì sao Ukraine là nước nghèo nhất [châu Âu] lại có vị tổng thống giàu nhất lịch sử?

Tôi là một người đơn giản xuất hiện để phá vỡ hệ thống đó”. Nhân vật thầy giáo lương thiện Vasyl Goloborodko do Zelensky đóng cũng được cử làm tổng thống sau khi mạng xã hội lan truyền bài diễn văn lên án nạn tham nhũng của anh. Chuyện ông không có kinh nghiệm chính trị lại được người dân khen ngược là “không có kinh nghiệm ăn cắp của công”!

4. Lý do cuối cùng là mạng xã hội. Người dân giờ chỉ còn chú ý đến những câu chuyện giật gân, ly kỳ; các bài diễn văn nói sâu về chính sách, quan điểm chính trị, phân tích thế cuộc sẽ không được quan tâm. Trong cuộc đua tranh giành sự chú ý của dư luận, còn ai thắng nổi các diễn viên hài, nhất là với các chính trị gia quá nghiêm túc, nói năng cẩn trọng, mực thước chính trị.

Dẫu vậy, diễn viên lãnh đạo đất nước thì đã sao. Ông Reagan được đánh giá là một trong những tổng thống thành tựu nhất nước Mỹ. Mấu chốt của vị trí lãnh đạo đứng đầu như tổng thống là dùng người và biết quyết đoán khi cần. Nếu có kịch bản tốt, diễn viên sẽ vào vai chính khách một cách ngọt ngào, bởi người ta vẫn gọi chính trường là sân khấu chính trị. ■