Không chỉ là "lược sử máy kéo"...

Đó là mở đầu cho sự kết hợp của những điều kỳ lạ đầy rẫy trong suốt hơn 400 trang sách mà người ta có thể đọc liền một mạch.

Sự hấp dẫn đến từ nhiều số phận, nhiều con đường, nhiều góc nhìn, một tổng thể đồ sộ được sắp đặt khéo léo. Lịch sử một gia đình có thể nói lên số phận của dân tộc, và lược sử của chiếc máy kéo có thể là chìa khóa cho mạng lưới liên kết của cả thế giới.

Gia đình Mayevsky, hai năm sau cái chết của người mẹ tận tụy, dần rơi vào cảnh lạnh nhạt. Hai cô con gái thì mâu thuẫn còn ông bố 84 tuổi thì sống một mình với “đầy những kế hoạch quái dị trong đầu”. Đỉnh điểm sự đổ đốn của ông già là cuộc hôn nhân với một nàng vệ nữ bốc lửa mới 36 tuổi người Ukraina, hình ảnh lộng lẫy của quê hương yêu dấu. 

Tất nhiên, mục đích của nàng là xây dựng cuộc đời mới ở phương Tây cho mình và con trai, với “việc làm tốt, tiền bạc dư dả, xe cộ hào nhoáng”. Sau khi phát chán với ông chồng hờ chẳng có mấy của nả ngoài những bài thơ tình lẩm cẩm, nàng biến cuộc sống của ông thành địa ngục và cuốn hai cô con gái vào hành trình “xung đột, âm mưu, đồng minh, bội phản, kiện cáo, ly dị” tưởng như dài bất tận. 

Ông bố đứng ở giữa cảnh bát nháo đó vẫn nhẩn nha viết cuốn sách Lược sử máy kéo bằng tiếng Ukraina. 

Một gia đình đang đi đến đoạn kết bỗng nhiên bị vo tròn lại và bùng nổ thành bao nhiêu ngả đường, lộ ra bao nhiêu bí mật. Tính tiết kiệm, lo xa của người mẹ, sự viển vông của người cha, tính trịch thượng và bi quan của cô chị cả - tất cả dưới mắt cô con gái út Nadezhda bỗng nhiên được soi rọi bằng nhiều cách khác nhau. 

“Chỉ có hình bóng của ba tôi là mờ nhạt, cứ như một thứ gì đó mơ hồ nhưng có thực đã bị xóa đi, chỉ còn để lại dáng vẻ giận dữ. Ông ta là ai, người đàn ông tôi đã biết cả đời nhưng không hề hiểu chút nào?”. Khi đã sống nửa đời người, cô bỗng nhận ra mình hiểu về gia đình quá ít. 

Đầu óc cô đầy những tuyên ngôn về quyền phụ nữ và toàn cầu hóa, nhưng cô lớn lên trong hòa bình và chưa từng trải qua chuyện gì khủng khiếp. Còn lược sử gia đình cô có cả đồi Babi Yar đẫm máu, nguyên soái Voroshilov, khu trừng phạt trong trại tập trung của phát xít Đức... và nhiều điều mà ở thế giới phương Tây chỉ còn là những khái niệm. 

“Khi tôi còn trẻ, tôi muốn ba tôi là một anh hùng. Tôi xấu hổ khi biết ba mình trốn trong nghĩa địa rồi bỏ chạy đến Đức. Tôi muốn mẹ mình là một nữ anh hùng lãng mạn. Tôi muốn câu chuyện của họ là câu chuyện về tình yêu và lòng dũng cảm. Giờ tôi đã trưởng thành, tôi nhận ra họ không phải là anh hùng. Họ chỉ sống sót, thế thôi”. 

Mối thù vì bà chị giành phần hơn trong di chúc, thậm chí cả nỗi tức giận cô ả tóc vàng tham lam và điên khùng cũng trở nên nhỏ bé bên cạnh mối liên kết lớn lao, đầy đau đớn và cả sự vô nghĩa, hiện ra từ nước Ukraina xa xôi. 

Khó có thể nói ai là nhân vật chính của cuốn tiểu thuyết này, bởi tất cả đều được mô tả để làm nổi bật tính cách điển hình. Điển hình cho một dân tộc, một bi kịch, hoặc một nền giáo dục. Các sự kiện diễn ra dồn dập, nhưng nhờ một kết cấu tốt lấy tinh thần hài hước làm nền, chúng ta có thể nhìn thấy mọi thứ vừa rõ ràng vừa linh hoạt. 

Câu chuyện chuyển đổi góc nhìn liên tục mà người đọc vẫn nhanh chóng nắm bắt được tinh thần của từng không gian khác nhau. Tiếng cười bật ra từ những chi tiết bình thường nhất nhưng không đơn giản. Xung đột trong gia đình Mayevsky, tính chất yếu đuối và gây mủi lòng của nó, có nguồn gốc từ rất sâu xa, được nuôi dưỡng lâu dài bởi cả niềm mơ mộng và nỗi kinh hoàng. 

Lược sử máy kéo bằng tiếng Ukraina đã được vinh danh ở nhiều giải thưởng và được dịch ra hàng chục thứ tiếng. Với lối viết hấp dẫn cùng một bộ sưu tập biểu tượng của thế giới tiêu thụ - thức ăn sẵn, xe Rolls-Royce và những bộ ngực lớn - Marina Lewycka khéo léo lồng vào vô số câu chuyện lịch sử, xã hội và văn hóa. 

Gia đình hiện lên như một sân khấu cuối cùng nhưng vẫn luôn giữ được những góc khuất riêng không bao giờ có thể lộ ra. Chạy qua sân khấu vở kịch là hình ảnh cái máy kéo - tượng trưng cho quá khứ phức tạp, cồng kềnh, vừa ngây thơ vừa tàn nhẫn.

__________

(*) Tiểu thuyết của Marina Lewycka, Hồ Thanh Ái dịch, Công ty Nhã Nam và NXB Lao Động, 2010.