Mỡ trắng, mỡ nâu

Phóng to

Hình chụp cắt ngang một mô mỡ từ chuột. Những đốm màu trắng là các tế bào mỡ trắng. Những đốm nhỏ màu nâu chính là tế bào mỡ nâu. Mỡ nâu có chức năng đốt cháy năng lượng từ mỡ trắng

Phóng to

Nghiên cứu về mỡ nâu mang lại hi vọng mới trong việc phòng chống béo phì - Ảnh: Google.com

Một trong những giả thuyết là ở người, mỡ nâu chỉ hiện diện ở trẻ sơ sinh chứ không có trong cơ thể người trưởng thành. Ba nghiên cứu mới công bố gần đây cho thấy giả thuyết đó sai, đồng thời phát hiện mỡ nâu trong cơ thể có khả năng đốt cháy năng lượng và giảm trọng lượng cơ thể. Phát hiện này mở ra cánh cửa mới trong việc phòng chống béo phì.

Béo phì được định nghĩa là tình trạng khi trọng lượng cơ thể tăng cao đến mức độ có thể gây tác hại cho sức khỏe. Trọng lượng cơ thể bao gồm hai thành phần chính: lượng mỡ (fat mass) và lượng nạc (lean mass). Trên quan điểm bệnh lý, tăng lượng mỡ là điều đáng quan tâm vì người có lượng mỡ càng nhiều thì nguy cơ mắc bệnh tim mạch, tiểu đường và tử vong càng cao.

Ở người, trong một thời gian dài giới y học nghĩ rằng mỡ nâu tích tụ trên lưng, nhưng chỉ tồn tại lúc mới ra đời và biến mất trong thời gian trưởng thành hay về già. Đó cũng là một trong những cách giải thích tại sao phụ nữ sau mãn kinh có xu hướng tăng trọng lượng cơ thể. Nhưng ba nghiên cứu mới đây (đăng trên tập san New England Journal of Medicine) cho thấy giả thuyết trên hoàn toàn sai. Cả ba công trình nghiên cứu cho thấy rõ ràng và nhất quán rằng mỡ nâu vẫn ở trong cơ thể chúng ta.

Trong nghiên cứu thứ nhất, các nhà nghiên cứu thuộc ĐH Harvard phân tích 1.972 bản scan, phát hiện mỡ nâu ở 7,5% nữ và 3% nam. Mỡ nâu thường thấy ở nam giới dưới 50 tuổi hay ở những người không béo phì. Ngược lại, những người có lượng mỡ và trọng lượng càng cao thì lượng mỡ nâu càng thấp. Ở người, mỡ nâu thường thấy phía sau cổ và chỉ khi nào dùng PET-CT scan mới thấy rõ ràng hơn.

Một nghiên cứu khác ở Hà Lan trên 25 đàn ông khỏe mạnh được cho ở trong môi trường 16°C và 22°C để xác định kích hoạt của tế bào mỡ nâu. Ở môi trường lạnh (tức 16°C) mỡ nâu tìm thấy trong 23 người, nhưng ở môi trường 22°C thì không phát hiện mỡ nâu. Người trọng lượng thấp có nhiều mỡ nâu hơn người trọng lượng cao. Quan sát này cho thấy mỡ nâu được kích hoạt trong môi trường lạnh hơn môi trường nhiệt độ bình thường hay nóng.

Một nghiên cứu trên chuột cũng cho thấy tế bào mỡ nâu chỉ kích hoạt trong môi trường lạnh. Một nhóm nghiên cứu khác thuộc ĐH Louisiana cho 41 con chuột sống trong môi trường lạnh 5⁰C một tuần, trong thời gian đó chuột được cho ăn thức ăn chứa nhiều béo. Họ phát hiện trong thời gian đó các tế bào mỡ nâu được kích hoạt, hệ quả là các con chuột này giảm 14% trọng lượng!

Các nghiên cứu trên cho thấy tế bào mỡ nâu chỉ kích hoạt trong điều kiện lạnh. Vậy câu hỏi đặt ra ngược lại là: nếu các tế bào mỡ nâu được làm tê liệt (không kích hoạt) thì hệ quả là gì? Để trả lời câu hỏi này, một nhóm nghiên cứu Thụy Điển nghiên cứu trên một nhóm chuột được tạo ra mà tế bào mỡ nâu hoàn toàn “bất động”, được cho sống trong môi trường lạnh. Kết quả cho thấy chuột tăng trọng lượng khá nhanh.

Tất cả nghiên cứu trên đây cho phép chúng ta phác họa một bức tranh về vai trò của mỡ nâu. Về cấu trúc, mỡ nâu gồm rất nhiều mitochondria và mitochondria hàm chứa sắt, do đó làm mỡ có màu nâu đỏ. Mitochondria có thể ví như những “hãng” năng lượng trong cơ thể. Mỡ nâu chỉ kích hoạt trong môi trường lạnh và hiệu quả là đốt cháy năng lượng (tức đốt mỡ trắng), dẫn đến giảm trọng lượng hay giảm lượng mỡ trong cơ thể. Người không có mỡ nâu dễ trở nên béo phì hơn người có mỡ nâu.

Một người đàn ông không béo phì, trọng lượng 68kg có thể có khoảng 15kg mỡ, trong số này có 60-90 gam mỡ nâu. Nhưng dù chỉ 60 gam mỡ nâu cũng có khả năng đốt cháy 300-500 calorie năng lượng mỗi ngày và có thể giảm 0,5kg mỗi tuần.

Những khám phá trên dẫn đến một định hướng quan trọng trong việc chống béo phì là tìm cách “cấy” mỡ nâu (nếu thiếu chất này), hay kích hoạt mỡ nâu (nếu đã có) để đốt cháy năng lượng từ mỡ trắng. Đây là một hành trình tương đối gay go, nhưng vài thí nghiệm trên chuột đã cho thấy kết quả khả quan. Một số công ty dược đang tích cực nghiên cứu bào chế thuốc để kích hoạt mỡ nâu, nhưng có lẽ chừng 10 năm nữa chúng ta mới biết hiệu quả ra sao.

Tuy những nghiên cứu về mỡ nâu mang lại hi vọng mới trong việc phòng chống béo phì, nhưng chúng ta vẫn không thể chủ quan. Cơ thể con người có một hệ thống tự điều chỉnh có thể nói là “diệu kỳ”, cho nên can thiệp vào một yếu tố rất khó cho ra kết quả tối ưu. Với béo phì, điều này có nghĩa không nên quá tùy thuộc vào mỡ nâu để kiểm soát trọng lượng, mà còn phải thường xuyên tập thể dục và kiểm soát chế độ ăn uống lành mạnh.