Nạn "dịch loạn": Độc giả chỉ có thể mua nhầm một lần...

Ảnh: Nhã Nam

- Chúng tôi luôn làm việc trên tinh thần thẳng thắn, cầu thị, sẵn sàng chịu trách nhiệm đối với mọi sai sót của mình. Tình trạng đáng thất vọng của cuốn Bản đồ và vùng đất là điều hiển nhiên, và hội đồng thẩm định của chúng tôi đang làm việc cật lực để có thể đưa ra kết luận sơ bộ chính thức trong thời gian sớm nhất có thể. 

Sau đó dựa trên kết luận sơ bộ này, chúng tôi sẽ hiệu chỉnh bản dịch, in lại bản đã hiệu chỉnh trong thời gian sớm nhất có thể. Khi đã có bản hiệu chỉnh, bất cứ độc giả nào đã mua bản đầu tiên đều có thể đến để đổi lấy bản mới.

Tuy nhiên, tôi muốn nói thêm để một cuốn sách tuyệt không có lỗi nào hết là cực kỳ khó. Mặt khác, nhiều khi một số điểm trong ngữ nghĩa của sách còn có thể tranh cãi nhiều năm. Vấn đề là mức độ lỗi còn sót lại hiện tại có phải mức thông thường, có thể tạm chấp nhận bằng một tờ đính chính đi kèm cuốn sách như xuất bản cách đây vài chục năm người ta vẫn làm, hoặc lỗi đủ ít để nhà xuất bản có cơ hội sửa chữa trong lần in tái bản. Chỉ những cuốn có quá nhiều lỗi, lỗi quá nặng mới bị thu hồi, bồi hoàn.

Văn học lớn không có quá nhiều độc giả

- Văn học lớn khó đọc có thể do bản thân nguyên tác khó đọc. Tuy nhiên, khi nào tác phẩm văn học lớn đến với người đọc Việt qua tay một dịch giả cừ khôi, đơn cử như Lolita với Dương Tường, chắc chắn không có lý do gì nó lại không được sự hưởng ứng của một bộ phận người đọc. 

Hơn nữa, nếu tình yêu văn chương ở bạn là một tình yêu đích thực, sâu sắc, nó sẽ là một tình yêu bền bỉ, không dễ gì bị thui chột chỉ vì một vài cuốn sách khó đọc và/hoặc được dịch không tốt. 

Ngoài ra, tôi không cho rằng văn học lớn lại có quá nhiều độc giả. Nếu không thì sao giới xuất bản và dịch thuật luôn phải bằng lòng với số phát hành nói chung vẫn giậm chân tại chỗ bao năm nay chỉ từ 1.000-2.000 bản với mỗi tác phẩm. Ở nước ngoài cũng vậy, độc giả của văn học lớn luôn luôn chỉ là một con số nhỏ so với độc giả sách thị trường, cho dù về tổng thể thì quy mô thị trường sách lớn hơn ta nhiều lần.

- Về các công ty khác tôi sẽ không lạm bàn. Riêng ở Nhã Nam, chúng tôi không bao giờ cho phép điều đó xảy ra.

- Đó chưa bao giờ là lựa chọn của chúng tôi. Đây là vấn đề danh dự và lòng tự trọng. Danh dự và tự trọng của chúng tôi cao hơn bất cứ đồng tiền dễ dàng có nào. Nếu thảng hoặc có một số sản phẩm của chúng tôi bị nhiều sai sót, đó là lỗi ngoài ý muốn của chúng tôi và chúng tôi luôn cố hết sức để sửa chữa sai lầm của mình và không lặp lại sai lầm. 

Tôi tin chắc, như nhà kinh doanh nào đó đã nói, rằng một tổ chức mạnh không phải là một tổ chức không bao giờ sai lầm, mà là một tổ chức có khả năng nhìn nhận và vượt qua sai lầm của mình.

Dịch thuật không phải là nghề để sống tốt

- Tôi nghĩ ai cũng hiểu nếu thấy việc có tiền nhanh là mục tiêu hàng đầu, không ai lại đi dịch sách văn học, nhất là sách văn học khó. Một số dịch giả giỏi đã và đang cống hiến vốn văn hóa, trí tuệ của họ cho xã hội. Tuy nhiên, nếu những tác phẩm có giá trị mà được không chỉ 1.000 hay 2.000 người tìm đọc như thực trạng hiện nay mà nhiều hơn, chắc hẳn chúng ta sẽ có nhiều dịch giả giỏi hơn thay vì một nhóm thiểu số đáng quý đó.

- Dịch thuật không phải là nghề đủ cho ta có thể sống tốt. Điều đó đúng không chỉ ở Việt Nam mà cả ở nước ngoài, ở ngay các nước phát triển. Theo nguồn tôi biết, chính các dịch giả chuyên nghiệp ở Mỹ, châu Âu thường xuyên kêu gọi giới xuất bản hãy trả cho công sức của họ một cách xứng đáng hơn. Tuy nhiên, ở Việt Nam khi thấy nhuận bút dịch văn học, kể cả văn học cao cấp, chỉ là vài chục ngàn đồng/trang, ta phải cùng nhau nhìn rõ nguyên nhân đến từ đâu: từ nhà xuất bản hay từ thị trường đọc còn nhỏ bé.

- Cá nhân dịch giả cần hiểu sâu sắc tác giả, thẩm thấu được phong cách của ông ta. Dịch giả cần có đủ tài năng về tiếng mẹ đẻ để chuyển hóa những gì độc đáo của tác giả sang một hình thức tương đương, giữ được thế đứng thăng bằng của người chuyển ngữ vừa trung thành vừa sáng tạo.

Còn nói rộng ra, văn học dịch cũng cần những quãng dài phát triển bền vững mới mong có nhiều thành quả đáng kể. Tôi nghĩ rằng ở thị trường đọc Việt Nam chúng ta, văn học dịch đã khá sôi động trong 5-7 năm gần đây, số lượng lớn nhưng chất lượng còn nhiều bất cập, cũng có nghĩa còn quá nhiều việc để các nhà xuất bản, các dịch giả phải làm để hoàn thiện bản thân.

- Độc giả thì rõ rồi, họ có thể mua nhầm một lần chứ không thể nhiều lần. Họ sẽ tẩy chay những nhà xuất bản chuyên làm ẩu, tẩy chay những dịch giả không làm họ sung sướng với sự đọc. Cái này là sự gạn lọc tự nhiên. 

Còn Nhà nước hiện nay nếu muốn chung tay vào để tạo cho xã hội những lớp dịch giả ưu tú, những sản phẩm văn hóa chất lượng cao, cũng nên có những quỹ của chính Nhà nước dành cho các tác phẩm nghiêm túc. Các nhà xuất bản muốn giành được hỗ trợ từ quỹ sẽ phải chứng minh được năng lực của mình một cách sòng phẳng, minh bạch. 

Ngoài ra, Chính phủ không thể để nạn sách giả hoành hành đến như thế. Nhà xuất bản không có tiền để trả thêm cho các dịch giả của mình vì ít nhất 1/3 thị trường sách bán chạy hiện nay thuộc về giới "luộc" sách.

(*): Bản đồ và vùng đất, tác giả Michel Houellebecq, Cao Việt Dũng chuyển ngữ, NXB Văn Học liên kết với Nhã Nam phát hành, 2012.