Nàng không thích thì nàng làm lại!

 

 Năm 2004, Taylor Swift mới 15 tuổi, chưa có album nào nhưng đã bắt đầu nổi tiếng với cây đàn guitar và mái tóc vàng, ký hợp đồng độc quyền với Big Machine Records. Cũng như các hợp đồng lúc đó, hãng ghi âm sở hữu các đĩa gốc, ca sĩ chỉ hưởng tỉ lệ phần trăm ăn chia. 

Với các đĩa master này, hãng ghi âm hưởng phần lớn lợi nhuận từ bán CD, đĩa nhựa, kể cả sau này khi đưa lên các dịch vụ streaming như Spotify hay Apple Music, tiền cũng chảy về Big Machine Records phần lớn rồi sau đó nơi này mới chia lại cho Taylor Swift theo thỏa thuận ban đầu. Đổi lại hãng phải đầu tư mọi chi phí sản xuất, chi phí quảng bá cho tên tuổi ca sĩ trong khi chưa biết có thành công hay không.

Cả sáu album đưa Taylor Swift lên thành một ca sĩ nổi danh khắp thế giới đều được sản xuất theo cách này (gồm Taylor Swift - 2006, Fearless - 2008, Speak Now - 2010, Red - 2012, 1989 - 2014, và Reputation - 2017) với hàng chục triệu album được bán ra. 

Hợp đồng kéo dài 13 năm, đến năm 2018 Taylor Swift mới được “tự do” để chuyển sang ký với Hãng Republic Records của Universal. Lúc này cô mới có thể đặt điều kiện bản master tương lai thuộc quyền sở hữu của cô và có lẽ cô đành chịu thua với các bản master của 6 album cũ.

Nhưng đến tháng 6-2019, Hãng Big Machine Records bán mình cho Scooter Braun, sau đó ông này bán các bản master của Taylor Swift cho một hãng khác, Shamrock Holdings, lấy 300 triệu USD nhưng vẫn được chia doanh thu từ các bài hát của Swift trong tương lai.

Vấn đề nằm ở chỗ, Scooter Braun là một nhà quản lý âm nhạc, từng làm quản lý cho Kanye West, một “cựu thù” của Swift. Họ từng đụng độ ầm ĩ trên sân khấu năm 2009, lúc MTV trao giải nữ ca sĩ hay nhất cho Taylor Swift, Kanye West nhảy lên sân khấu giật micro Swift đang cầm, lớn tiếng nói video Single Ladies của ca sĩ Beyonce hay hơn, và xứng đáng được giải hơn. Một thời gian dài sau đó, hai bên gấu ó nhau miết.

Vì thế, Taylor Swift găm mối thù và lên án vụ bán đĩa master của cô, thề sẽ ghi âm lại hết cả 6 album để trả đũa. Ngay vào hôm Scooter Braun trở thành chủ nhân mới các đĩa master của mình, Taylor Swift viết trên Tumblr: “Tôi cứ bị ám ảnh bởi cảnh bắt nạt không ngưng mà tôi phải chịu đựng từ anh ta trong nhiều năm qua. Di sản âm nhạc của tôi nay lại nằm trong tay kẻ muốn hủy hoại nó. Đây là kịch bản tồi tệ nhất có thể hình dung”.

Swift cho biết đã thương lượng với Braun để mua lại nhưng không thành.

Nói về lý, dù Taylor Swift không sở hữu các đĩa gốc nhưng cô vẫn còn quyền xuất bản nhạc do cô sáng tác và biểu diễn cũng như quyền ghi âm phiên bản mới 2 năm sau khi hết hạn hợp đồng ký với Big Machine Records. Dĩ nhiên Shamrock Holdings vẫn sở hữu bản master cũ như album Red nguyên thủy nhưng nay Taylor Swift sở hữu album Red mới - Red Taylor’s Version. 

Người vào Spotify nghe, nếu chọn Red cũ thì tiền về tay Shamrock, nếu nghe Red mới thì tiền về túi Taylor. Cho đến nay cô đã phát hành 2 album làm lại, Fearless (Taylor’s Version) hồi tháng 4 và Red (Taylor’s Version) vào đầu tháng 11 này.

Những ai hâm mộ, có cố nghe kỹ để phân biệt giữa hai phiên bản thì vẫn khó mà thấy gì khác biệt. Taylor Swift cố ý giữ nguyên giai điệu, lời nhạc và hòa âm phối khí để trung thành với bản gốc càng gần càng tốt. Các phiên bản mới có thêm các bài bonus (tặng thêm) cho người nghe.

Red bản gốc bán được 1,2 triệu bản ngay trong tuần đầu tiên và tính đến tháng 10-2020, chỉ riêng ở Mỹ Red bán được 4,49 triệu bản, còn tính cả trên thế giới có chừng 8 triệu bản được bán ra. Red bản mới bán được nửa triệu bản trong tuần đầu tiên, trong đó có hơn 100.000 đĩa than.

Nhưng ngày nay, thiên hạ chủ yếu nghe nhạc stream chứ ít mua CD. Ngay trong ngày đầu tiên Red - Taylor's Version được đưa lên Spotify, đã có 122,9 triệu lượt nghe nhạc của cô, trong đó 3/4 là từ album Red mới. Chỉ cần 4 ngày, lượt người nghe bản mới đã vượt bản cũ trên Spotify mặc dù Red cũ đã có sẵn trong playlist của nhiều người.

 

 Cú “ta không thích thì ta làm lại” này của cô khiến giới nghệ sĩ và giới kinh doanh âm nhạc rúng động. Trước đây, hàng loạt ca sĩ từng bày tỏ sự bức xúc trước các điều khoản ràng buộc của các hãng ghi âm nhưng ít ai chịu bỏ công ghi âm lại các album cũ của mình như Taylor Swift, cũng nhờ nguyên một năm không lưu diễn, tránh đại dịch nên có thời gian. 

Biết đâu cô sẽ là người tiên phong cho một phong trào làm lại bản master mới của nhiều ca sĩ. Và như thế bên thua thiệt là các hãng ghi âm vì phần lớn trường hợp phải chấp nhận rủi ro khi đầu tư vào những tên tuổi chưa biết có thành danh hay không. Họ đòi sở hữu các bản master là để phần nào bù đắp các rủi ro đó.

Theo số liệu trên tờ Wall Street Journal, thông thường hãng ghi âm hưởng đến 80% doanh thu được chia từ các nền tảng streaming, 20% chia cho ca sĩ. Nhưng nếu ca sĩ nắm quyền sở hữu và khai thác bản master, họ sẽ hưởng từ 80 - 95% doanh thu.

Hiện nay các hãng ghi âm tìm cách phòng ngừa các trường hợp như Taylor Swift. Hãng Universal tăng gấp đôi thời gian nghệ sĩ không được ghi âm lại các bản nhạc cũ. Các thỏa thuận tiêu chuẩn trước đây thường là hạn chế ca sĩ ghi âm lại các bản nhạc cũ trong vòng 5 năm sau khi thực hiện bản gốc hay 2 năm sau khi hết hạn hợp đồng. Thời hạn mới của Hãng Universal đưa ra lần lượt là 7 năm và 5 năm.

Trước khi có các dịch vụ nghe nhạc trực tuyến như Spotify hay Tidal, các hãng ghi âm không lo sợ lắm về khả năng nghệ sĩ trở chứng ghi âm lại các bản master họ đang nắm giữ vì chi phí tổ chức thu đĩa không phải là nhỏ, ghi xong rồi phát hành cũng không phải là chuyện đơn giản. 

Nay chuyện ghi âm dễ như không, các kênh phát hành nhạc thì có sẵn khắp nơi, kể cả trên YouTube, vai trò các hãng ghi âm ngày càng nhỏ đi và doanh thu vì thế cũng teo tóp, mà ngày càng nhiều nghệ sĩ đòi sở hữu bản master. Dĩ nhiên tăng thời gian độc quyền thì đổi lại Universal phải tăng tỉ lệ chi trả cho nghệ sĩ.

Đó là chưa kể các nền tảng phi tập trung mới trong thế giới giao dịch trên blockchain có thể cho phép ca sĩ bán nhạc trực tiếp cho người nghe không cần qua trung gian như Apple Music - lúc đó không chỉ các hãng ghi âm cũng lụi tàn mà Spotify có khi cũng chẳng còn gì để chào bán. 