Nước Ý và hơi thở từ sách

Gorgio Personelli - giám đốc nghệ thuật của Fiato ai Libri - đọc tại Cà phê sách Spazio Terzo Mondo. Ảnh: Mauro Veggiato

1. Tháng 3-2020, tỉnh lỵ bé nhỏ, hiền hòa Bergamo của nước Ý được cả thế giới biết đến qua những dòng tin tức. Đại dịch Covid-19 bất ngờ ập đến, Bergamo gục quỵ, đau thương và tang tóc.

Nhưng tháng 4-2020, Bergamo gượng dậy. Giai điệu ca khúc Rinascerò, rinascerai của Roby Facchinetti vang lên khắp nơi, lay động lòng người, truyền một sức mạnh nội tâm lớn lao, cổ vũ, an ủi, tiếp thêm năng lượng cho mọi người trong cuộc chiến chống lại kẻ thù vô hình. “Bergamo molamia”. Cuộc sống lại tiếp tục.

Tỉnh Bergamo có nhiều hồ, thung lũng, đồi núi vây quanh, nhiều kiến trúc lịch sử, văn hóa cổ. Mỗi thị trấn nhỏ đều có nhiều điều thú vị níu chân du khách và được người dân địa phương tự hào, cẩn trọng giữ gìn. 

Bergamo còn có một sự kiện văn hóa được coi là một điểm nhấn độc đáo của nước Ý: Festival di Teatro - Lettura Fiato ai libri (Lễ hội đọc - diễn sách, hơi thở từ sách) với phương châm “Đọc sách cũng như hít thở - hơi thở cho tinh thần”. Lễ hội kéo dài từ tháng 9 tới tháng 11 hằng năm, dành cho những người yêu sách ở mọi lứa tuổi.

Lễ hội đọc - diễn sách Fiato ai libri do hệ thống thư viện Seriate-Laghi kết hợp với nhà sách Spazio Terzo Mondo thuộc thị trấn Seriate tổ chức. Giám đốc nghệ thuật là Giorgio Personelli - một nghệ sĩ trình diễn, một giọng đọc xuất sắc, truyền cảm và đầy ắp đam mê. 

Những buổi trình diễn ban đầu chỉ thu hẹp trong không gian thư viện, nhưng sau nhiều năm, với sự hỗ trợ của chính quyền và các thư viện địa phương, các buổi trình diễn đã thu hút tới 200-300 khán thính giả mỗi lần diễn. Và vì được thực hiện trên 24 thị trấn khác nhau (những nơi đăng cai buổi diễn), sự kiện này lôi kéo được công chúng nhiều tầng lớp khác nhau. Văn hóa đọc vì thế được lan tỏa.

Trừ buổi khai mạc lễ hội hằng năm có thu phí, hơn 20 buổi diễn khác hoàn toàn miễn phí do có sự tài trợ kinh tế của nhiều tổ chức, các doanh nghiệp trong vùng, kể cả ủng hộ tự nguyện của những người yêu thích sách.

Ảnh: Mauro Veggiato

2. Việc chọn các cuốn sách để trình bày trong các buổi biểu diễn được cân nhắc rất kỹ lưỡng, có sự chuẩn bị kỹ càng từ vài tháng trước. Sách được chọn bởi một hội đồng mà người điều khiển là giám đốc nghệ thuật Giorgio Personelli, dựa theo đề nghị của các nghệ sĩ biểu diễn, là những cuốn sách hay tác giả mà họ tâm đắc, thích hợp với bản thân để có thể diễn xuất tốt. Hoặc người nghệ sĩ được mời chuẩn bị kịch bản chi tiết cho một cuốn sách mà hội đồng chọn.

Sách được đọc là của các tác giả nổi tiếng của Ý và thế giới, là các tác phẩm từ kinh điển cho tới hiện đại, không chỉ văn học mà còn là sách về thể thao, lịch sử… Đó là nơi những cuốn sách lớn, mãi mãi có giá trị với thời gian của các tác giả lớn như Alessandro Manzoni, Gianni Rodari, Italo Calvino, Dino Buzzati, Dacia Maraini, Harper Lee, Gabriel García Márquez, Hermann Hesse… 

Không thể thiếu các tác phẩm hiện đại được các giải thưởng danh giá hoặc có tầm cỡ văn học quốc tế: Alessandro Baricco, Fernando Aramburu, Mercè Rodoreda, Stephen King…

Một vài cuốn sách được chọn dành cho các chương trình kỷ niệm đặc biệt: 100 năm ngày sinh của Primo Levi, 400 năm ngày mất của đại văn hào W. Shakespeare...

Đọc sách ở festival này không có nghĩa là biến chữ thành âm. Đó cũng không phải là cách đọc lên bổng xuống trầm các thanh âm đơn thuần, đó là một cuộc trình diễn, mang các con chữ ra ngoài trang sách, làm cho chúng nhảy múa sống động, đi vào thính giác của người nghe, tạo ra nguồn cảm xúc dào dạt, làm bay bổng trí tưởng tượng. 

Các giọng đọc là của các nghệ sĩ sân khấu, vừa đọc vừa nhập vai vào nhân vật trong tác phẩm. Họ không chỉ có chất giọng thiên phú mà còn được đào tạo từ các trường lớp đặc biệt về nghệ thuật sân khấu. Đó là các nghệ sĩ không chỉ nổi tiếng tại Ý: Laura Curino, Maria Paiato, Maria Perez Pilar Aspa, Rosario Lisma, Iaia Forte… 

Những nghệ sĩ đọc sách đều hiểu cách ngắt đoạn, phân vai, chuyển tải giá trị nội dung của sách, khiến người nghe sau đó háo hức đi tìm đọc đầy đủ tác phẩm. Những cuộc đọc - diễn chỉ từ 60-90 phút nhưng cần tới rất nhiều thời gian và tâm sức chuẩn bị, tập luyện của người nghệ sĩ.

Ảnh: Mauro Veggiato

Âm nhạc trong các buổi đọc - diễn sách lúc nhè nhẹ, lúc vút cao, với guitar, piano, có khi là của một ban nhạc jazz hay dàn hòa tấu của một trường trung học. Nghi lễ sau cuối của mỗi cuộc đọc - diễn sách như vậy là màn thổi bong bóng xà phòng của các nghệ sĩ, hình tượng hóa ý nghĩa cốt tủy của hoạt động này là thổi một làn hơi cảm hứng (Fiato) vào sách.

Các buổi diễn như thế có thể ở bất cứ đâu: một rạp chiếu phim, một phòng họp, sân vận động, công viên, hay trong thánh đường… 

Có buổi được thực hiện trong một khu rừng, nơi khán thính giả, trẻ em lẫn người lớn cầm đèn pin len lỏi theo lối mòn rừng, lên tới ngọn đồi trên cao rộng rãi, trải một tấm khăn ngồi nghe câu chuyện về bầu trời và các vì sao, về đời sống bí mật của cây cối, hay dõi theo một con vật thường có mặt trong các câu chuyện cổ tích, như con sói, do một nghệ sĩ hóa trang thành... 

Trong ngôi nhà thờ cổ San Bernardino thuộc thị trấn Luzzana, nghệ sĩ kịch lừng danh Maria Paiato đọc diễn cuốn Scottatura (Cháy nắng) của Dolores Prato. 

Trong một tu viện cổ ở thị trấn San Paolo D’Argon, nghệ sĩ Lucilla Giagnoni đọc diễn cuốn sách đang được nhiều người săn lùng - Cambia l’acqua ai fiori (Thay nước cho hoa) của tác giả Pháp Valérie Perrin, trong tiếng guitar điêu luyện của nhạc sĩ Pierangelo Frugnoli. 

Và trong một nhà bảo tàng tranh nhỏ vùng hồ Sarnico, cuốn La Peste (Dịch hạch) của Albert Camus được nghệ sĩ Massimo Popolizio đọc diễn trong tiếng đệm guitar của nhạc sĩ Claudio Fabbrini.

3. Năm nay là năm thứ 15 của lễ hội. Vì dịch bệnh Covid-19 chưa kiểm soát được, festival không được phép tụ tập đông người và kéo dài nhiều buổi như trước mà tổ chức thông qua đài truyền hình địa phương. Nhưng bởi các nghệ sĩ luôn cần tới khán giả để có cảm hứng, một số rất ít khán thính giả được mời tham dự sau khi đã qua kiểm tra chặt chẽ thân nhiệt, với khẩu trang bắt buộc và các ghế ngồi giữ khoảng cách cần thiết.

Tháng 10, Bergamo cũng như nước Ý và cả châu Âu lại rơi vào màn đêm, lệnh giới nghiêm ban đêm được đặt ra trở lại. Nhưng ở đâu đó, những góc nhỏ ấm áp của nước Ý, ánh đèn vẫn sáng, những ngôn từ trong sách cùng âm nhạc vẫn cất lên, và người ta vẫn đang cùng nhau lắng nghe những điều đẹp đẽ từ các cuốn sách, hi vọng điều tốt lành sẽ đến sớm.

“Rinascerò, rinascerai

Quando tutto sarà finito, 

torneremo a riveder le stelle”.

(Khi tất cả mọi thứ kết thúc

Chúng ta sẽ lại cùng ngắm sao trời)

Ngày nào đó bình an trở lại, các chuyến bay nối liền, bạn đi thăm nước Ý nhớ dừng chân ở Bergamo, thăm thành phố cổ, dạo các bờ hồ, ghé bảo tàng, nhà thờ và dành chút thời gian ghé hiệu sách Spazio Terzo Mondo ở Seriate, bên cạnh có một khoảng vườn xanh, một tiệm cà phê và tiệm rượu nho nhỏ, thử rượu vang, nhấp cà phê, lật vài trang sách, dự một buổi đọc - diễn trong một bầu không khí ấm cúng, gặp Giorgio - người nghệ sĩ với những lọn tóc dài bạc trắng, vẻ ngoài đơn giản nhưng tâm hồn đầy ắp đam mê.■

Buổi đọc cuốn "Thay nước cho hoa" tại một tu viện cổ. Ảnh: Liên Hương