Ông thầy Việt văn

Đó là bài hát nói gieo vần vô kỷ luật nhất mà tôi từng biết, lòng thòng, Hán nhiều hơn Nôm. Đây, trích thử vài câu nghe chơi: “...Cầm chính đạo để tịch tà, cự bí/ Hồi cuồng lan nhi chướng bách xuyên...”. Tôi theo ban toán, nội hiểu được ý nghĩa bài thơ đó cũng đáng nể rồi, giờ còn bắt học thuộc lòng nữa coi sao được.

Tôi tính: lớp 40 học sinh, mỗi tuần bốn giờ Việt văn, hai lần lên lớp. Giỏi lắm mỗi lần ổng “tó” được năm đứa, hai lần là mười đứa, tôi có 75% cơ hội thoát hiểm. Nhưng ổng tỉnh bơ: “Tôi sẽ gọi từng người cho đến hết lớp”, còn thêm: “Ai không thuộc tôi sẽ cho cơ hội lần sau và lần sau nữa cho đến khi... có điểm”. Thế là rõ! Ổng quyết tâm... chơi tụi tôi đến cùng. Không còn chọn lựa nào khác, đành ôm hận “tụng” bài thơ đó đến khi thuộc lòng.

Phóng to

“Văn học là nhân học”, những người thầy dạy văn đã góp phần không nhỏ trong hình thành nhân cách học trò. Trong ảnh: cô Vũ Thị Quế, giáo viên Trường THPT Lương Văn Can, quận 8, TP.HCM, dạy văn cho học sinh lớp 11A6 - Ảnh: Minh Đức

Cơ hội “rửa hận” đến khi ổng ra đề luận: “Bạn nghĩ gì về tình thầy trò ngày nay?”. Từ hồi biết mặt chữ, tôi chưa bao giờ “múa bút” sướng như thế. Nào là thời xưa học một thầy, học để làm quan và chỉ học nghề... văn. Thời nay học đủ thứ, cần gì học nấy, học để hành nghề. Thời đại khoa học, ai học trước người đó là... thầy, bởi vậy mới có chuyện đi học luyện thi, mới có thầy giáo “cua” học trò...

Tôi khoắng bút như đi... ăn cướp, gần hết giờ, chấm xuống hàng, kết luận “bản cáo trạng” về thầy: nên xem thầy giáo như người anh coi bộ nhẹ nhàng hơn khi nhìn dưới khía cạnh đạo đức. Thiệt là hả giận! Tôi viết với tư thế “tử vì đạo”, ăn trứng vịt cũng được. Không thành danh thì cũng thành... ma.

Ổng còn nhiều chiêu khác. Tú Xương thì học trò đứa nào chẳng khoái. Ít ra cũng phải thông cảm với bọn học trò thi cử với bài “Đau quá đòn hằn, rát hơn lửa bỏng”. Không! Ổng phang bài: “Trên ghế bà Đầm ngoi đít vịt. Dưới sân ông Cử ngỏng đầu rồng”. Ổng giảng say sưa bằng giọng bi ai, phẫn hận về thời Nho mạt, về danh lợi, về nhân phẩm. Ổng truyền tâm tư cho đám học trò há hốc miệng ngồi nghe suốt hai giờ đồng hồ. Ổng đâu ngán “cháy” giáo án. Mà hồi đó làm gì có giáo án. Bài soạn của ông là xấp giấy A4 gấp đôi, chẳng bao giờ thấy ổng mở ra. Ổng chỉ mở... sổ điểm.

Đời cứ thế trôi đi... Những năm cuối thập niên 1970, đầu 1980, đời sống khó khăn thế nào khỏi cần kể. Tôi làm ở một trung tâm nghiên cứu, ban ngày khoác áo blouse vào phòng lab cứ như là... viện sĩ, tối về mượn xích lô của thằng bạn “cảo” vài vòng kiếm thêm. Một tối trời mưa, ế độ, tôi tấp vào quán nhậu ven đường gần ngã tư Bảy Hiền. Quán như cái lều, cũng ế độ, chỉ có mình ông chủ đang trầm ngâm bên ly rượu.

Tôi kêu một xị, ngồi trông ra đường, nghe tiếng mưa lằng nhằng trên mái nhà, rầu thúi ruột... Chợt nghe tiếng ngâm ê a của ông chủ quán từ phía sau, mà sao lời ngâm nghe quen quen... Rồi tự nhiên tôi cũng cất tiếng ngâm theo: “Xe bồ luân dầu chưa gặp Thang, Văn/ Phù thế giáo một vài câu thanh nghị/ Cầm chính đạo để tịch tà, cự bí/ Hồi cuồng lan nhi chướng bách xuyên...”, cứ thế đến hết bài Kẻ sĩ.

Một khoảng im lặng. Tôi quay lại, không ai bảo ai, cả hai nâng ly mời nhau. Trong sự nghiệp cụng ly của tôi, chưa bao giờ tràn ngập những “tiếng nói không lời” như lần đó. Chủ quán trạc ngoài 30, cao học luật, công chức chế độ Sài Gòn, đi cải tạo bốn năm về mở “lều nhậu”. Chúng tôi cà kê chuyện đời, chuyện người... Rượu đến mềm môi. Bài thơ Kẻ sĩ tưởng đã trôi vào quên lãng bỗng thức tỉnh trong một đêm mưa, thành tiếng chuông đeo đẳng đời người.

Kinh thánh có kể đứa con út đòi cha chia gia tài rồi tìm phương trời xa vui chơi thỏa thích. Người cha chiều nào cũng tựa cửa đứng trông. Rồi thằng con đã phung phí hết tiền, giờ đói rách trở về xin cha chén cơm. Nhưng người cha mừng rỡ, mặc áo mới cho nó, làm tiệc linh đình mừng con trở về...

Thưa thầy Việt văn, thằng đệ (tử) giờ đây đầu bạc chân mỏi, ngày nhà giáo năm nay xin hầu thầy đến tận cùng bữa tiệc để khoanh tay nói lời tạ lỗi, trước khi tung hô theo đám đông: “Biết ơn thầy cô”.