Chính quyền hai cấp: nhận diện những vướng mắc để hoàn thiện

Ngày 1-7-2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong tiến trình cải cách hành chính ở nước ta: mô hình chính quyền địa phương hai cấp (tỉnh và xã) chính thức được triển khai trên toàn quốc. Đây là một cải cách thể chế có tính đột phá, nhằm xóa bỏ tầng nấc trung gian không cần thiết, tăng quyền cho cấp cơ sở và đưa bộ máy chính quyền đến gần người dân hơn.

Sau một tháng đi vào vận hành, mô hình mới đã bắt đầu cho thấy những hiệu quả rõ rệt. Các hoạt động của chính quyền không bị gián đoạn, thủ tục hành chính thông suốt, tinh thần phục vụ nhân dân được đề cao và quan trọng nhất là người dân cảm nhận được sự thay đổi tích cực.

Nhận diện những "trục trặc" đầu tiên

Đầu tiên, điều đáng ghi nhận nhất là sự vận hành thông suốt của bộ máy. Theo báo cáo của Bộ Nội vụ, tính đến ngày 28-7-2025, toàn bộ 100% xã, phường đã kiện toàn tổ chức và đưa trung tâm hành chính công cấp xã đi vào hoạt động. Các thủ tục hành chính cơ bản như cấp giấy khai sinh, chứng thực, đăng ký tạm trú, đất đai, hộ tịch... được thực hiện nhanh, đúng thời hạn. Người dân không còn phải đi lại lòng vòng lên huyện rồi lại về xã như trước.

Bên cạnh đó, tinh thần phục vụ của công chức hành chính được đề cao rõ rệt. Từ chỗ chỉ quen với việc "quản lý hành chính", nhiều cán bộ cấp xã đã bắt đầu chuyển mình theo hướng "hành chính phục vụ". Sự thay đổi tư duy này là một bước tiến quan trọng để mô hình chính quyền hai cấp không chỉ là cải cách về tổ chức, mà còn là cải cách trong văn hóa công vụ.

Việc phân cấp, phân quyền thực chất hơn. Khi không còn là tầng nấc trung gian (là cấp huyện, các nhiệm vụ được giao thẳng về cấp xã - nơi gần dân nhất). Mô hình mới buộc cán bộ xã phải tổng hợp, xử lý tình huống linh hoạt, thay vì chỉ biết "báo cáo - xin chỉ đạo" như trước. Đây là môi trường rèn luyện và sàng lọc cán bộ thực chất.

Dù vậy, không thể phủ nhận rằng một số vấn đề đang dần bộc lộ trong quá trình vận hành mô hình mới. Nhưng đó là điều tự nhiên, thậm chí là tất yếu đối với bất kỳ cải cách thể chế lớn nào. Điều quan trọng là cần nhận diện đúng - xử lý kịp thời - hành động quyết liệt.

Qua truyền thông, có thể thấy bài toán nhân sự cho các xã đang là một thách thức lớn. Nhiều xã thiếu cán bộ có chuyên môn sâu về công nghệ thông tin, pháp lý, địa chính, tài chính công... Trong khi đó, một số nơi lại thừa cán bộ lãnh đạo cấp phó sau sáp nhập, gây ra lãng phí nhân lực. Có nơi, một cán bộ xã phải kiêm nhiệm tới 2-3 đầu việc với yêu cầu chuyên môn cao mà chưa qua đào tạo tương ứng.

Đến nay hệ thống thể chế và hướng dẫn thi hành chưa thật sự đồng bộ. Một số quy định pháp luật còn chồng chéo hoặc chưa kịp điều chỉnh theo mô hình hai cấp, khiến việc tổ chức thực hiện ở cơ sở gặp lúng túng. 

Theo Bộ Nội vụ, nhiều địa phương phản ánh thẩm quyền giải quyết một số thủ tục hành chính như đất đai, hộ tịch, đầu tư công… chưa được quy định rõ ràng, dễ dẫn đến tình trạng xử lý tùy nghi hoặc đùn đẩy trách nhiệm. 

Báo cáo của Chính phủ cũng cho biết một số luật và văn bản hướng dẫn hiện hành chưa kịp sửa đổi, gây mâu thuẫn và chồng lấn giữa cấp tỉnh và cấp xã trong một số lĩnh vực như giáo dục, y tế, tư pháp. Thực tiễn này đòi hỏi các bộ, ngành khẩn trương hoàn thiện thể chế, ban hành hướng dẫn cụ thể để bảo đảm thống nhất và hiệu lực trong thi hành.

Theo phản ánh của cán bộ ở các xã, phường thì hạ tầng kỹ thuật, đặc biệt là hạ tầng dành cho chuyển đổi số, còn yếu. Nhiều xã miền núi, vùng sâu chưa có đường truyền Internet ổn định; phần mềm quản lý hành chính không đồng bộ giữa các tỉnh, dẫn đến khó khăn trong liên thông dữ liệu. Người dân chưa quen với dịch vụ công trực tuyến, vẫn phải đến trụ sở nộp hồ sơ trực tiếp - trong khi mục tiêu lâu dài là "không giấy tờ, không chờ đợi".

Một vấn đề đáng được đặc biệt lưu ý là sự xáo trộn trong đời sống và tâm lý của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã. Sau khi tổ chức lại bộ máy, không ít cán bộ được điều chuyển đến nơi làm việc xa hơn trước.

 Có người phải di chuyển 15 - 20km mỗi ngày, trong điều kiện giao thông không thuận lợi. Nhiều cán bộ chia sẻ thẳng thắn rằng họ gặp khó khăn trong chăm sóc gia đình, nhất là khi phải đưa đón con nhỏ hoặc chăm sóc người thân ốm đau.

Một số cán bộ trẻ vốn đầy nhiệt huyết nay phải xa nơi cư trú, làm việc trong môi trường áp lực cao, bắt đầu cảm thấy dao động tinh thần. Nếu không có cơ chế hỗ trợ phù hợp, sẽ rất khó giữ chân những người giỏi gắn bó với địa phương.

Thêm vào đó, áp lực công việc gia tăng rõ rệt. Khi cấp xã được giao thêm nhiều nhiệm vụ trước đây do cấp huyện đảm nhiệm, khối lượng hồ sơ, trách nhiệm pháp lý, áp lực từ người dân đều tăng cao. Không ít cán bộ "ngồi từ sáng đến tối vẫn không hết việc", nhưng lại thiếu công cụ hỗ trợ hoặc chưa được đào tạo đầy đủ.

Kiến tạo cho lâu dài

Để mô hình chính quyền hai cấp không chỉ là một cuộc "cải tổ hành chính" mà thực sự trở thành một nền hành chính phục vụ và kiến tạo, cần có những giải pháp đồng bộ, cụ thể và quyết liệt.

Đầu tiên, chính quyền cần có những hành động nhằm nâng cao năng lực và chất lượng đội ngũ cán bộ cấp xã. Bộ Nội vụ cần triển khai các chương trình đào tạo chuyên sâu về pháp luật, công nghệ số, kỹ năng giải quyết tình huống, kỹ năng giao tiếp công vụ... Một số tỉnh có thể thí điểm luân chuyển cán bộ trẻ có năng lực về xã trong thời gian nhất định để tạo đội ngũ "tác chiến nhanh", "làm được việc".

Nhà nước cần sớm hoàn thiện hệ thống thể chế liên quan đến mô hình mới. Cần ban hành các quy định rõ ràng về thẩm quyền, trình tự, trách nhiệm và chế độ phối hợp giữa các cấp chính quyền. Việc phân quyền phải gắn với phân bổ nguồn lực, trách nhiệm giải trình và cơ chế kiểm soát hiệu quả.

Chính quyền địa phương phải chú trọng đầu tư hạ tầng kỹ thuật và đẩy mạnh chuyển đổi số cấp xã. Các địa phương cần được trang bị máy tính, đường truyền, phần mềm quản lý đồng bộ và có khả năng liên thông dữ liệu. Đồng thời, người dân cũng cần được hướng dẫn tiếp cận dịch vụ công trực tuyến một cách dễ hiểu, thân thiện.

Chính phủ sớm có cơ chế hỗ trợ đời sống và tinh thần cho cán bộ xã. Đối với những cán bộ phải làm việc xa nhà, cần có hỗ trợ về đi lại, bố trí nhà công vụ hoặc linh hoạt giờ làm việc. Về lâu dài, nên xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả công việc dựa trên KPI thực chất, tránh hình thức chạy theo thành tích.

Nhà nước cũng cần truyền thông để tạo sự đồng thuận trong xã hội. Người dân cần được giải thích rõ về ý nghĩa, lợi ích của mô hình chính quyền hai cấp để không hoang mang hoặc hiểu sai chủ trương. 

Đồng thời, các cấp chính quyền cũng cần mở kênh nhận phản hồi: chính quyền xã lắng nghe phản hồi thực tế từ người dân, chính quyền tỉnh lắng nghe phản hồi từ cấp xã, UBND các tỉnh, thành cần phản ánh kịp thời những vấn đề vướng mắc thuộc thẩm quyền của các bộ, Chính phủ để các cơ quan chức năng kịp thời điều chỉnh chính sách sát thực tiễn. Các chính sách điều chỉnh cần được khảo sát thực tế, lấy người dân làm trung tâm, lấy sự hoạt động trôi chảy, trơn tru của chính quyền cơ sở làm thước đo.

Chính quyền cơ sở là "mặt tiền" của thể chế. Mỗi cải cách tại cấp xã, phường - nơi gần dân nhất - chính là một bước tiến lớn trong việc xây dựng một nhà nước kiến tạo, liêm chính, hành động. Một tháng vận hành mô hình chính quyền hai cấp đã chứng minh: nếu trao quyền đúng, có cơ chế phù hợp và lắng nghe thực tiễn, chính quyền sẽ gần dân hơn, phục vụ tốt hơn. ■