Phân phối vaccine Covid-19: Cần sự công bằng

Thực tế đáng buồn

Liên đoàn quốc tế các nhà sản xuất và hiệp hội dược phẩm (IFPMA: International Federation of Pharmaceutical Manufacturers & Associations) cho biết trong năm 2021 toàn thế giới đã sản xuất được 12 tỉ liều  vaccine phòng chống Covid-19 và dự kiến đến giữa năm 2022, sản lượng  vaccine  Covid-19 sẽ tăng lên gấp đôi, 24 tỉ liều.

Sau hơn một năm tiến hành chiến dịch tiêm chủng có thể nói là lớn nhất trong lịch sử thế giới, hơn 11,3 tỉ liều  vaccine  đã được tiêm chủng ở 184 quốc gia. Tốc độ tiêm gần đây nhất đạt 19,8 triệu liều/ngày. 

Ở Hoa Kỳ, đã tiêm 561 triệu liều  vaccine. Theo World Map of Vaccinations, bình quân cứ mỗi 100 người dân trên thế giới đã được tiêm 144 liều. 

Trong lịch sử y học chưa bao giờ việc nghiên cứu, phát triển, thử nghiệm và sản xuất  vaccine được tiến hành thần tốc như vậy. Và mỗi khi  vaccine  được phê duyệt khẩn cấp thì các nhà sản xuất  vaccine  cũng ngay lập tức nâng cao khả năng sản xuất với quy mô và tốc độ nhanh chưa từng thấy.

Tuy nhiên, suốt hai năm đại dịch lan tràn vừa qua, các chính trị gia, các quan chức y tế của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và của các quốc gia, các tổ chức vẫn không hết lo lắng về tình trạng mất công bằng trong phân phối và tiếp cận vaccine.

Thực tế đáng buồn là việc nhiều quốc gia và khu vực trên thế giới không được tiếp cận đầy đủ với  vaccine. Tình hình dịch bệnh nói lên nhiều điều về sự phân bổ và hệ thống phân phối vaccine Covid-19 hơn là khả năng sản xuất  vaccine Covid-19 trên thế giới.

Trong năm đầu tiên tiêm chủng  vaccine phòng chống Covid-19, ở các nước thu nhập cao, tỉ lệ người dân được tiêm chủng là 75-80%, trong khi ở các nước thu nhập thấp tỉ lệ là dưới 10%.

Sự khác biệt này là thất bại lớn nhất về hợp tác quốc tế trong đại dịch SARS-CoV2. Tổng giám đốc WHO cho biết đến tháng 11-2021, khoảng 80% sản lượng  vaccine  được cung cấp cho các quốc gia thuộc nhóm G20 trong khi các nước thu nhập thấp chỉ có 0,6%.

Thiếu công bằng về vaccine Covid-19 sẽ ảnh hưởng đến mọi quốc gia về nguy cơ sinh ra các biến chủng vi rút mới trước khi thế giới đạt được và củng cố được miễn dịch cộng đồng. 

Mô hình phân phối  vaccine trong thời gian qua dựa trên sự cạnh tranh về tài chính trong lúc nguồn cung hạn chế. Vì vậy các nước thu nhập cao sẽ được tiếp cận trước, các nước thu nhập thấp phải trông chờ vào cơ chế COVAX thông qua việc quyên góp.

 Mạnh ai nấy làm

Thực tế quá trình nghiên cứu và phát triển  vaccine trên thế giới trong hai năm vừa qua thực hiện theo kiểu “mạnh ai nấy làm”, không được điều phối bởi một kế hoạch chung và các  vaccine  thành công không có được sự đánh giá, chứng nhận cơ bản, thống nhất và có uy tín. 

Mỗi quốc gia đều tự đặt ra tiêu chuẩn và tự công bố, không công nhận và hoài nghi lẫn nhau, không hợp tác và không chia sẻ thông tin để cùng nghiên cứu và phát triển vaccine . 

Điều này không những gây bất lợi cho quá trình nghiên cứu, phát triển  vaccine  trên toàn cầu, mà còn gây nên một loạt trở ngại nghiêm trọng và những phức tạp cho việc tiêm chủng, đánh giá hiệu quả của  vaccine  trên thực địa cũng như trong tương lai.

Trái ngược với tình trạng thiếu hụt  vaccine  ở một số khu vực trên thế giới trong năm 2021, từ năm 2022 khả năng dư thừa vaccine  COVID-19 là rất cao. Theo Công ty phân tích dữ liệu Airfinity, hơn 9 tỉ liều  vaccine COVID-19 có thể được sản xuất trong năm 2022, song nhu cầu giảm còn 2,2 - 4,4 tỉ liều/năm kể từ năm 2023. 

Mới đây, Viện huyết thanh Ấn Độ đã ngừng sản xuất  vaccine  của Hãng AstraZeneca do nhu cầu nội địa giảm. Ngày 23-4, Reuters đưa tin Stephane Bancel, tổng giám đốc Tập đoàn Moderna, cho rằng năm 2022 thế giới sẽ đối mặt với dư thừa  vaccine Covid-19. 

Sau khi giải quyết tình trạng thiếu  vaccine trầm trọng trong năm ngoái, từ tháng 1-2022, Chương trình COVAX cho biết lượng vaccine dự trữ hiện nay đã vượt nhu cầu. COVAX đang thừa khoảng 300 triệu liều vaccine .

Việc phân phối  vaccine , mức độ hiệu quả và thái độ hoài nghi với  vaccine là những thách thức chính trong quá trình triển khai tiêm  vaccine ở những nơi như châu Phi.

Do vậy cần suy nghĩ về quá trình phân phối  vaccine  trên thế giới để giảm thiểu tình trạng thiếu công bằng về tiếp cận  vaccine  cho nhân loại. 

“Các nhà sản xuất  vaccine  tiếp tục nghiên cứu phát minh các phiên bản  vaccine  mới, tiếp tục tăng sản lượng  vaccine nhưng chúng tôi kêu gọi một sự cam kết mạnh mẽ và cấp thiết hơn về việc dỡ bỏ các rào cản liên quan đến sự phân phối bất bình đẳng làm cho người dân không tiếp cận được với  vaccine” - Thomas Cueni, tổng giám đốc IFPMA, lên tiếng.

Trong “Chiến lược tiêm chủng toàn cầu  vaccine Covid-19 đến giữa năm 2022”, WHO đề ra mục tiêu 70% dân số thế giới được tiêm chủng  vaccine Covid-19 giữa năm nay. 

Nhưng ngày càng rất ít yếu tố có thể kiểm soát như việc sản xuất, cung ứng  vaccine  và phụ thuộc vào việc tự nguyện quyên góp vaccine  thông qua COVAX, việc tiếp cận  vaccine không công bằng, không bền vững và thiếu hiệu quả, vì vậy sẽ khó đạt được mục tiêu đã được xác lập. 

Thay vì yêu cầu sự quyên góp tự nguyện, các quốc gia thu nhập thấp mong muốn được mua  vaccine với giá cả hợp lý, gần với giá thành sản xuất và có cơ hội sản xuất được  vaccine để bảo đảm có khả năng đối phó với dịch bệnh trong tương lai. Hợp tác quốc tế về chuyển giao công nghệ sản xuất  vaccine và chia sẻ bí quyết công nghệ có ý nghĩa quyết định.

Theo trang thông tin điện tử Our World Data, đến ngày 25-4-2022, tổng số ca mắc Covid-19 trên toàn thế giới là 510 triệu với 6,22 triệu ca tử vong. 

Nhờ có  vaccine, tỉ lệ tử vong trong đại dịch Covid-19 thấp hơn nhiều nếu ta so sánh với đại dịch cúm Tây Ban Nha năm 1918 cách đây 1 thế kỷ, chỉ trong 2 năm 1918-1920 đã gây ra 500 triệu ca mắc bệnh với khoảng 50 triệu người tử vong (tỉ lệ 10%).

Mặc dù, chỉ riêng  vaccine  không giải quyết được đại dịch nhưng việc tiếp cận toàn cầu với  vaccine và thuốc là một trong những yếu tố quan trọng nhất để chống lại dịch bệnh. ■