Thuế quan của ông Trump: Khó người - khó ta

Câu trả lời cũng chính là lý do khiến Tổng thống Mỹ Donald Trump mới quyết định tạm thời chưa đánh thuế lên đa số hàng nhập từ Canada và Mexico.

Doanh nghiệp Mỹ thiệt

Mấy chục năm qua, cách làm phổ biến nhất của hàng triệu doanh nghiệp Mỹ là thiết kế sản phẩm ở Mỹ, sang Trung Quốc nhờ gia công, xong chở hàng về Mỹ bán. 

Từ các doanh nghiệp lớn như Apple với chiếc điện thoại iPhone đến các công ty gia đình nhỏ, làm các mặt hàng đồ chơi, thú nhồi bông, túi xách…, tất cả đều đã quen với quy trình này, nên khi Mỹ đánh thêm thuế nhập khẩu, doanh nghiệp Mỹ là người gánh chịu khoản thuế này, chứ không phải hãng gia công Trung Quốc. 

Họ sẽ phải tăng giá bán để bù vào chi phí mới, nên cuối cùng gánh nặng thuế sẽ rơi lên vai người tiêu dùng Mỹ.

Doanh nghiệp Mỹ làm hàng theo cách thuê gia công này không thể chuyển sản xuất về nước vì khó thể tìm ra nơi chịu làm hàng cho họ với giá của... Trung Quốc. Chưa kể mạng lưới sản xuất công nghiệp ở Mỹ sau nhiều năm bị bỏ phế nay thiếu cả nhân lực, hạ tầng, lẫn năng lực quản lý. 

Xây dựng lại chuỗi cung ứng ở một nước khác cũng rất tốn kém; và doanh nghiệp cũng không dám chắc nước nào sẽ là đích nhắm mới của chính sách áp thuế nhập khẩu khi ông Trump đang đòi đánh thuế khắp nơi.

Doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Mỹ than khó nhiều nhất là môi trường kinh doanh bất trắc khiến họ không thể lập kế hoạch làm ăn dài hơi. Thuế nhập khẩu trên hàng Trung Quốc là 10% nay thêm 10% nữa và từ ngày 12-3 còn thêm 25% thuế đánh lên thép và nhôm. 

Các quan chức thương mại Mỹ đang bàn chuyện tăng phí với các chuyến tàu chở hàng Trung Quốc nhập vào cảng Mỹ, có thể làm tăng giá cước vận chuyển hàng hóa. 

Tổng thống Trump từng tuyên bố 10% thuế chỉ là màn mở đầu; trong chiến dịch tranh cử ông nhiều lần nói sẽ áp thuế lên đến 60% cho mọi mặt hàng từ Trung Quốc. Chủ hàng, trong nhiều trường hợp thực ra là doanh nghiệp Mỹ, không biết đường nào mà lần.

Họ cũng tìm cách đối phó bằng cách đặt mua hàng trước thật nhiều, đủ để bán cả năm, nhưng cách này thì chi phí duy trì hàng tồn kho sẽ là gánh nặng tài chính lớn. 

Mối quan hệ với nhà cung cấp Trung Quốc trong giai đoạn này cũng trở nên căng thẳng; doanh nghiệp Trung Quốc gặp khó vì thuế sẽ không thể sản xuất hàng tồn kho nhiều cho khách Mỹ vì rủi ro với họ rất cao.

Theo tường thuật của tờ New York Times, Julianna Rae là trường hợp điển hình của công ty Mỹ gặp khó vì chính sách thuế hiện nay. Công ty này chuyên bán đồ ngủ làm bằng lụa cao cấp, tất cả đều sản xuất ở Trung Quốc, dù mẫu mã thiết kế do công ty Mỹ, có trụ sở ở Burlington, Massachusetts, lo. 

Nhập hàng về, họ bán trên website công ty và Amazon. Với 20% thuế, họ đành phải tăng giá bán dù biết chắc sẽ mất khách. Dù đã biết trước chuyện thuế tăng, họ không có cách nào khác ngoài việc vẫn gia công ở Trung Quốc. 

Ngành sản xuất hàng lụa có tại Sri Lanka, Ấn Độ, Hàn Quốc hay Thái Lan, nhưng theo lời Bill Keefe, một trong hai người chủ Julianna Rae: "Máy móc tốt nhất, tay nghề giỏi nhất, khả năng sản xuất hàng chất lượng cao ở mức giá tốt tập trung ở Trung Quốc".

Công nhân Mỹ không chịu làm

Với doanh nghiệp Mỹ sẵn lòng chuyển việc sản xuất về nước để tạo công ăn việc làm cho dân Mỹ, như hứa hẹn của ông Trump, thách thức tìm ra nơi chịu gia công là gần như không thể vượt qua. 

Như công ty Humangear chuyên bán sản phẩm du lịch và đồ dùng ngoài trời thử nghiệm tìm nơi ở Mỹ sản xuất cho họ một mặt hàng rất đơn giản và bán rất chạy: muỗng nĩa hai trong một chuyên dùng để đi dã ngoại. Họ gởi thư cho 6 công ty sản xuất khắp nước Mỹ, thì 4 công ty không hề hồi âm, 2 công ty hỏi thêm nhiều chi tiết về sản phẩm. 

Sau khi Humangear cung cấp đủ thông tin, thêm 1 công ty im bặt và công ty còn lại phải vài tuần sau mới trả lời... từ chối.

Chris Miksovsky, chủ Humangear, nói: "Thật tốt đẹp khi nói chúng ta áp thuế như vậy để đem công ăn việc làm quay về Mỹ. [Nhưng] điều này chỉ đúng khi Mỹ có khả năng làm ra sản phẩm bạn cần và quan trọng hơn, nó chỉ đúng khi người Mỹ muốn làm ra sản phẩm như thế".

Với nhiều doanh nghiệp Mỹ, sản xuất các mặt hàng tiêu dùng giá trị nhỏ không đáng bỏ công, nhất là khi phải bắt đầu lại từ đầu.

Cũng có công ty, rút kinh nghiệm về chuyện thuế từ nhiệm kỳ thứ nhất của ông Trump, đã chuyển sản xuất về Mexico. Nhưng giờ thì cả Mexico lẫn Canada cũng có thể bị áp thuế đến 25%. 

Đó là chưa kể nếu mặt hàng của họ có sử dụng thép hay nhôm, sẽ còn chịu thuế bổ sung. Như vậy họ càng cạnh tranh không nổi với các đối thủ vẫn duy trì quan hệ gia công với Trung Quốc.

Nông dân Mỹ cũng mất tiền

Khi Mỹ áp thuế hay dọa áp thuế lên hàng nhập khẩu nước khác, ắt hẳn sẽ có màn đáp trả tương xứng, và các nước thường chủ yếu nhắm vào hàng nông sản Mỹ xuất khẩu. Cuộc chiến thương mại trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump đã làm Mỹ mất nhiều tỉ đô la nông sản xuất khẩu; nay tình hình có vẻ còn tệ hơn. 

Trung Quốc đã tuyên bố đánh thuế 15% lên nhiều mặt hàng nông sản Mỹ như thịt gà, bột mì, bắp và bông vải. Một mức thuế 10% đánh lên các mặt hàng khác như lúa miến, đậu nành, thịt heo, thịt bò, thủy sản, trái cây, rau quả và các sản phẩm từ sữa.

Trước khi Mỹ tạm hoãn đánh thuế 25% nhiều mặt hàng từ Canada và Mexico cho đến đầu tháng 4, Canada cũng đã tuyên bố sẽ đáp trả bằng mức thuế 25% lên chừng 20,5 tỉ đô la hàng hóa nhập từ Mỹ. Nay Mỹ hoãn thì Canada cũng hoãn.

Khác với cách công ty Mỹ đặt gia công ở Trung Quốc rồi đem về bán ở Mỹ, nông sản Mỹ là của nông dân Mỹ hoàn toàn, nên thuế cao sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu của họ. 

Sở dĩ các nước nhắm đến nông sản vì loại hàng này chiếm tỉ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu của Mỹ và bởi đây là đối tượng cử tri quan trọng của ông Trump và phe Cộng hòa. Các nước mua nông sản Mỹ cũng có nhiều chọn lựa thay thế hơn so với các mặt hàng công nghệ hay máy móc.

Hiện nay Trung Quốc mua chừng 14% (tương đương 24,7 tỉ đô la) nông sản xuất khẩu của Mỹ; Mexico và Canada mua nhiều hơn, lần lượt là 30,3 và 28,4 tỉ đô la. Ở hướng ngược lại, chừng 85% kali Mỹ nhập về để chế phân bón là từ Canada.

Nếu bị áp thuế, chi phí đầu vào của nông dân Mỹ sẽ tăng, càng gây khó cho họ. Zippy Duvall, chủ tịch Liên đoàn Nông dân Mỹ, nói: "Thuế tăng, kèm theo thuế trả đũa, sẽ ảnh hưởng nặng nề đến nông nghiệp Mỹ. Tăng thêm chi phí và giảm thị phần cho nông sản Mỹ có thể tạo ra gánh nặng tài chính mà nhiều nông dân sẽ không chịu nổi".

Chính vì vậy, ngày 4-3, ông Trump mới nói sẽ bắt đầu đánh thuế 25% lên hàng nhập từ Canada và Mexico, thì 5-3 đã sửa lại là tạm thời chưa đánh thuế xe hơi và linh kiện xe hơi, rồi sang 6-3 lại hoãn nốt đánh thuế với đa số hàng nhập từ hai nước này. 

Mấy ngày đó, thị trường chứng khoán Mỹ nhiều phen chao đảo và giá cổ phiếu giảm mạnh do sự bất ổn của chính sách thuế. Dù ông Trump có tuyên bố thế nào khi tranh cử, thì hiện thực khó người - khó ta này vẫn là thực tế kinh tế không thể chối bỏ. ■