Tính đúng tính đủ "cái giá" của con cái

Nuôi một đứa trẻ tốn bao nhiêu tiền? Câu trả lời phổ biến nhất, sau khi giơ ngón tay liệt kê tiền nọ tiền kia, có lẽ là "tốn lắm". Nhưng một nhà nghiên cứu kinh tế xã hội khẳng định nếu tính cho đúng thì kết quả không như nhiều người vẫn nghĩ.

Cũng như nhiều nơi khác trên thế giới, nước Úc đang gặp vấn đề với những người trẻ muốn làm cha mẹ nhưng lại chọn không sinh con vì đơn giản là quá tốn kém. Suất sinh nước này đã rơi xuống mức thấp kỷ lục - 1,5 con mỗi phụ nữ.

Theo Ben Phillips, phó giáo sư đang làm việc tại Trung tâm nghiên cứu chính sách xã hội thuộc Đại học Quốc gia Úc, đúng là có thể việc sinh con đã trở nên đắt đỏ hơn trong nhiều thập kỷ qua, nhưng đó chỉ là cảm giác bề mặt; mọi chuyện không đơn giản như vậy. 

"Thật ra người làm cha mẹ phải chi trả những khoản nào để nuôi dạy con cái, chúng ta đo lường điều đó như thế nào, và liệu trẻ em thực sự tốn kém hơn nhiều so với trước đây không?" - ông đặt vấn đề trong bài viết cho The Conversation.

Những câu hỏi trên tưởng nhỏ mà khiến giới học giả tranh cãi suốt hàng chục năm. Có người chỉ tính chi phí trực tiếp, tức những thứ phải trả bằng tiền. Có người lại muốn tính cả chi phí gián tiếp như thời gian nghỉ làm, cơ hội thăng tiến, hoặc đơn giản là số giờ ngủ bị mất. 

Càng đi vào chi tiết thì càng nhức đầu: nếu đứa thứ hai có thể mặc lại đồ của đứa đầu, vậy có được tính là đỡ tốn hơn không? Nuôi đứa lớn có đỡ tốn hơn đứa nhỏ không? Nhà giàu thì chi cho con cái nhiều hơn gia đình có thu nhập thấp không?

Trong nghiên cứu mới nhất gửi Ủy ban tư vấn về hòa nhập kinh tế, nhóm của Phillips chọn cách đơn giản là chỉ tính những gì hiện hữu trong sổ chi tiêu gia đình, và thống kê dựa trên mức sống - gia đình có mức chi trung bình cho các mặt hàng thiết yếu càng thấp thì xem như có mức sống cao so với gia đình phải chi nhiều hơn.

Sử dụng cơ sở dữ liệu khổng lồ của tổ chức Thu nhập nhà ở và động lực lao động tại Úc (HILDA), nhóm nghiên cứu xác định căng thẳng tài chính của từng hộ, rồi tính toán xem một gia đình có con phải kiếm thêm bao nhiêu để đạt mức thoải mái tương đương với cặp đôi chưa có con. Phần thu nhập chênh lệch đó chính là "cái giá" của việc có con.

Kết quả: các gia đình Úc chi khoảng 13% thu nhập khả dụng cho đứa con đầu tiên, và thêm 10% nữa cho mỗi đứa tiếp theo. Với một cặp điển hình có thu nhập sau thuế khoảng 130.000 AUD/năm, họ chi khoảng 17.000 AUD/năm cho đứa đầu và 13.000 AUD cho mỗi đứa sau. 

Tính ra, đưa đứa đầu đến tuổi 18 tốn khoảng 300.000 AUD tương đương 4,8 tỉ đồng Việt Nam và đứa kế tiếp khoảng 230.000 AUD. Những gia đình thu nhập thấp có thể phải dành tỉ lệ lớn hơn - 17% cho đứa đầu, 13% cho đứa kế - nhưng con số tuyệt đối lại nhỏ hơn.

Tóm lại, nghe khá "chát", nhưng vẫn chưa đến mức khiến dân Úc bỏ luôn ý định sinh con (GDP bình quân đầu người của Úc năm 2024 là 98.700 AUD). Thú vị hơn, chi phí này gần như không thay đổi trong hơn 20 năm qua. Ngoài ra, nghiên cứu cũng phát hiện điều ngược với truyền thống, chẳng hạn trẻ nhỏ và trẻ vị thành niên lại tốn kém hơn trẻ từ 6-12 tuổi - vốn trước đây thường được nghĩ là ngốn tiền nhất. Có lẽ vì bậc mẫu giáo cần trông trẻ, còn tuổi dậy thì thì ăn như lực sĩ.

Tất nhiên, không có con số nào chính xác như khắc trên đá. Mỗi phương pháp, mỗi giả định, mỗi cách định nghĩa mức sống đều cho kết quả khác nhau. Nhưng bức tranh lớn thì rõ ràng chi phí nuôi con không hề leo thang dữ dội như người ta tưởng. 

Vậy tại sao người Úc vẫn sinh ít đi? Không phải vì họ nghèo đi, mà vì cuộc sống của họ đã đổi khác. Dữ liệu của Cục Thống kê Úc cho thấy thu nhập thực tế của các cặp có con vẫn tăng nhẹ trong hai thập niên qua dù vài năm gần đây chững lại. Thế nên, khó thể nói họ sinh ít vì không kham nổi.

Ngược lại, các yếu tố văn hóa xã hội dường như đóng vai trò lớn hơn. Người trẻ muốn học cao hơn, làm việc nhiều hơn, trải nghiệm nhiều hơn trước khi làm bố mẹ. Xã hội cũng cởi mở hơn với lựa chọn không sinh con, đặc biệt là với phụ nữ. 

Một giả thuyết khác là cảm nhận về chi phí đã vượt xa thực tế chi phí. Khi báo chí và mạng xã hội liên tục nói về áp lực kinh tế, người trẻ dễ nghĩ nuôi con giờ tốn gấp đôi xưa. Trong khi dữ liệu cho thấy gần như chẳng khác là bao.

Tóm lại, công trình của Phillips cho thấy nuôi con chưa bao giờ là chuyện rẻ, nhưng cũng không hề đắt thêm. Nhưng lời "trấn an" đó có đủ mạnh để khiến người ta chịu sinh con hay không thì còn tùy, dù ở Úc hay ở nơi nào có tỉ suất sinh thấp cũng vậy.

Có lẽ chẳng cần thêm một phép tính nào, khi niềm tin vào tương lai lớn hơn nỗi lo chi tiêu, ta sẽ lại thấy nhiều tiếng khóc chào đời hơn.