Tôi chọn cách gõ cửa

Ai là “học sinh cá biệt”?

Vậy thì đương nhiên, mỗi học sinh phải là một nhân vật “cá biệt”, là riêng, không giống ai. Lạ thay, hình như lâu nay chúng ta đã quen với việc bất bình khi một người “không giống ai”! Có phải vậy không mà những đứa trẻ “hư”, có những hành vi làm phiền lòng cha mẹ, thầy cô giáo, không hòa đồng được với tập thể, không chấp hành kỷ luật trường lớp, thường được gọi bằng từ “cá biệt”? Từ này thường được dùng với góc độ tiêu cực, rõ ràng là một sự “phân loại, đánh giá” không thân thiện, không công bằng về một con người.

Ở Nga có khái niệm “học sinh khó” (trudnyi uchenik), theo tôi, có lẽ chính xác hơn, với hàm nghĩa học sinh khó tiếp cận, gây khó khăn cho nhà sư phạm trong công việc điều hành lớp, đem lại kiến thức cho các em. Gần đây tôi có đọc một phân tích của một giáo viên tiểu học Nga. Cô cho rằng học sinh khó có hai nhóm: nhóm có thể mà không muốn và nhóm muốn mà không thể, hay nói cách khác: nhóm 1 - trẻ thể hiện phản kháng, nhóm 2 - trẻ thể hiện sự bất lực.

Một đứa trẻ cần gì?

Tôi cho rằng đó là tình yêu, sự quan tâm và thấu hiểu từ phía người lớn. Nếu trong lớp có học sinh khó nghĩa là chúng ta đã chưa bù đắp được tình yêu, sự quan tâm mà nó đã và đang cảm thấy thiếu hụt.

Trong cuốn Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã đề xuất một phương pháp hay trong việc giáo dục trẻ, đó là nhớ lại tuổi thơ, đặt mình ở vị trí của một đứa trẻ để hiểu một đứa trẻ, với những hoang mang, lo lắng, giận dỗi, ước mơ, nó đang khao khát, đòi hỏi điều gì ở những người lớn? Nếu các bậc phụ huynh và các nhà sư phạm thật sự ghi nhớ được cảm nhận của mình ở lứa tuổi bằng với đứa trẻ mình đang dạy bây giờ, thì việc tìm ra con đường tiếp cận với những học sinh khó chẳng còn khó nữa. Tiếc thay, điều này hình như bây giờ chỉ là... cá biệt.

Người lớn còn có lúc phạm lỗi, nói gì trẻ con - những con-người-nhỏ - vẫn trong thời kỳ tự khám phá mình và thế giới, tìm cách điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với thế giới ấy. Khi trẻ phạm lỗi, phần nhiều ban đầu chúng cũng muốn sửa mình. Nhưng rồi khi đến cả chục người mắng chúng là hư, rồi cả xã hội gọi chúng là cá biệt - không giống ai thì chúng buông xuôi. Thêm một bước nữa là phản kháng và thách thức.

Từ một đứa trẻ khó đến một con người “hết thuốc chữa”, bị xã hội chối bỏ... là cả một quá trình. Ở góc độ nào đó, một đứa trẻ khó là một hiện tượng tự nhiên, tập thể nào cũng có. Nếu không có những đứa trẻ như thế thì ngành giáo dục chẳng có việc gì mà làm.

Cách nào để giúp trẻ?

Mỗi đứa trẻ là một cá nhân/cá thể trong xã hội. Đó là chìa khóa để các thầy cô tìm đường đến với phương pháp giáo dục đứa trẻ ấy.

Việc tự đánh giá bản thân ảnh hưởng lớn đến hành vi của trẻ. Hãy giúp trẻ đánh giá đúng bản thân mình: không quá cao, cũng không quá thấp so với con người và năng lực thực của trẻ. Nhưng việc tự đánh giá bản thân (tự phê) của trẻ lại cần có cơ sở là sự đánh giá của người lớn, xã hội về mình. Không phải ngẫu nhiên mà thầy hiệu trưởng trong cuốn Tottochan, cô bé ngồi bên cửa sổ lại luôn nói với học sinh rằng: “Em là một cô bé ngoan”!

Tuy nhiên, tôn trọng một đứa trẻ không có nghĩa là dung thứ tất cả những lỗi sai. Đã đề ra nguyên tắc thì phải có xử lý nếu nguyên tắc đó bị vi phạm. Nhưng trước khi ra hình phạt, phải làm sao cho đứa trẻ tâm phục khẩu phục, phải tự “xử lý” mình trước đã! Cần nhớ trẻ em có một quyền: quyền tham gia. Nó cũng được quyền phản biện trước người lớn.

Điều ta cần không phải là thay đổi bản chất một con người, mà là hướng cho những hành vi của trẻ được hợp lý trong một cộng đồng, khơi gợi, phát huy những mặt mạnh tiềm ẩn mà bất kỳ con người nào cũng có. Một đứa trẻ không có khả năng tập trung tốt, năng lực học tập kém các bạn đôi chút, chớ đòi hỏi nó luôn có điểm 9, 10. Nhưng bù lại, chắc chắn đứa trẻ sẽ có điểm nào đó trội hơn bạn, như hoạt động thể lực hay có đôi tai âm nhạc nhạy bén. Hãy dùng những phương pháp quan sát, tìm hiểu, thử nghiệm, phân tích hành vi... để tìm ra cái “cá biệt đáng quý” ở trẻ. Đôi khi “nhân tài” hay “lưu manh” lại phụ thuộc vào bàn tay nhào nặn của thầy cô.

Tôi nghĩ nói về giải pháp cho vấn đề “học sinh cá biệt” ở trường học đồng nghĩa với việc... không nói gì cả. Điều quan trọng là cách tiếp cận vấn đề của nhà sư phạm. Mỗi đứa trẻ có một thế giới riêng của mình. Thầy cô, cha mẹ bước vào thế giới đó thế nào, bằng cách nào? Có thể gõ cửa xin vào. Có thể phá cửa mà vào. Thậm chí có thể phá cửa bước vào và kéo tuột đứa trẻ ra khỏi thế giới ấy, bắt nó ngay lập tức rơi vào một thế giới khác với những quy tắc, luật lệ khác hẳn điều nó muốn.

Riêng tôi, tôi chọn cách gõ cửa.