Tổng tuyển cử ở Ukraine:Chính khách và nghệ sĩ trên đường đua

Các ứng viên chủ chốt trong cuộc bầu cử tổng thống Ukraine (từ trái sang): bà Tymoshenko, các ông Zelensky, Yuriy Boyko và Poroshenko. Ảnh: International News

Những kẻ hoài nghi nhìn vào tiến trình bầu cử Ukraine một cách thực tế và phê phán hơn. Họ cho rằng những kế hoạch Maidan đã được xây dựng không phải trên những lý tưởng của xã hội dân sự, mà chủ yếu là trên tinh thần bài Nga và xung đột thường trực với láng giềng này.

Được, mất sau 5 năm

Nhưng trước tiên có lẽ nên nhìn lại một chút hiện trạng Ukraine trước cuộc lựa chọn người sẽ cầm trịch nước này trong 5 năm tới. Người ta chưa quên một trong những lý do phe đối lập biểu tình kéo dài dẫn đến xung đột đẫm máu trên Maidan Kiev tháng 2-2014 là do tổng thống Ukraine khi đó, ông Viktor Yanukovich, “phá hoại quá trình hội nhập châu Âu”.

Một tháng sau thắng lợi của phe đối lập trên Maidan, ngày 21-3-2014, Thủ tướng Ukraine Arseniy Yatseniuk đã ký ở Brussels phần chính trị của thỏa ước gia nhập EU, rồi ba tháng sau, tổng thống vừa được bầu lên Petro Poroshenko đã đặt chữ ký của mình dưới phần kinh tế.

Văn kiện bao gồm 7 chương về quyền con người, các nguyên tắc chung về hợp tác, tư pháp, thương mại, kinh tế, tài chính và các vấn đề thể chế. Thủ tướng Yatseniuk nhấn mạnh: “Ký kết thỏa thuận này, chúng tôi muốn chứng minh với thế giới rằng chúng ta ở cạnh nhau, rằng Ukraine chia sẻ những giá trị châu Âu và cùng nhau chúng ta có thể thành công”.

Ngày 1-6-2016, khu vực thương mại tự do giữa Ukraine và EU đi vào hiệu lực. Tuy nhiên, các nhà sản xuất Ukraine chỉ có thể xuất khẩu hàng sang EU theo những hạn ngạch nghiêm ngặt. Từ quan điểm pháp quyền quốc tế, mức độ hội nhập EU của Ukraine ở cùng một bậc với các nước như Algeria, Ai Cập, Morocco, Nam Phi và Tunisia.

Còn đời sống người Ukraine sau 5 năm qua thì sao?

Theo chủ tịch Hiệp hội các nhà cung ứng của mạng lưới bán lẻ Ukraine, ông Alexei Doroshenko, giỏ hàng hóa xã hội Ukraine trong 5 năm qua đã đắt lên gần 3 lần: từ hơn 12 lên hơn 34 USD. (Trong khi đó, đồng grivna lại suy yếu đáng kể: từ 8 grivna giảm còn 27 grivna ăn 1 USD trong giai đoạn 2013 - 2019).

Mức sống cũng giảm đáng kể. Nếu năm 2013, xuất khẩu hàng hóa của Ukraine đạt 63,3 tỉ USD thì năm 2018, con số này chỉ còn 47,3 tỉ USD. Cán cân thương mại đã thay đổi.

Tổng thống Poroshenko thông báo tại cuộc gặp hằng năm các công ty thành viên của Phòng thương mại Mỹ tại Ukraine: “Năm 2018, chúng tôi đã bán cho EU số hàng hóa nhiều hơn bao giờ hết”. Theo ông, phần của EU trong cơ cấu xuất khẩu của Ukraine là 42,6%, trong khi với Nga thu hẹp lại còn 7,6%.

Sản xuất công nghiệp Ukraine cũng chẳng khả quan hơn. Theo Cơ quan thống kê nhà nước Ukraine, chỉ trong một năm, từ tháng 1-2018 đến tháng 1-2019, sản xuất công nghiệp Ukraine đã giảm 3,3%. Đặc biệt khó khăn là các ngành công nghiệp cao. Chẳng hạn như sản xuất động cơ điện, máy phát điện và máy biến áp giảm 85%.

Về mức độ hội nhập đầy đủ với EU sau 5 năm, đại sứ EU tại Kiev Hugues Mingarelli đánh giá tại bàn tròn “Sự lựa chọn của Ukraine sau cuộc Cách mạng phẩm giá: cơ hội và thách thức”: “Trong trường hợp Ukraine, hiện nay không có triển vọng về tư cách thành viên EU”.

Như một minh họa, theo các số liệu của Cơ quan Biên giới và cảnh sát biển châu Âu, năm 2018 tỉ lệ người Ukraine bị từ chối thị thực vào EU thường xuyên hơn 55%.

Nghệ sĩ và chính khách

Ukraine bước vào nhiệm kỳ tổng thống thứ hai hậu Maidan với khái quát tình hình như thế. Trước cuộc bầu cử 31-3, khó có thể gọi tên một ứng viên vượt trội, khi những cuộc thăm dò chỉ có giá trị tương đối, chưa kể với tình hình tham nhũng hiện nay, các ứng viên không khó để bỏ tiền mua những con số.

Nhìn chung, trong số 39 ứng viên, có 3 gương mặt nổi bật theo các thăm dò dư luận là đương kim Tổng thống Poroshenko, ứng viên đối lập Yulia Tymoshenko và một gương mặt mới, nghệ sĩ hài Vladimir Zelensky.

Nhận định về ứng viên Tymoshenko, hãng truyền thông quốc tế Đức DW gọi bà là “nhân vật yêu thích với gánh nặng quá khứ”.

Theo đó, sau khi thua sít sao ông Yanukovich năm 2010 và bị bỏ xa đáng kể so với ông Poroshenko năm 2014, giờ bà đang hi vọng trở thành nữ tổng thống đầu tiên của Ukraine. Tymoshenko, 58 tuổi, xuất hiện ở những cuộc vận động tranh cử trong hình ảnh mới, không còn bím tóc truyền thống thời “Cách mạng cam”. Hứa hẹn với cử tri một “con đường mới” nhưng lại là hiện thân của giới tinh hoa cũ. Trên chính trường Ukraine 20 năm qua, nữ ứng viên này đã hai lần làm thủ tướng, hai lần chịu cảnh tù tội vì những lý do chính trị và sau mỗi lần như thế lại kiên cường trở lại.

Ở vị thế đối lập những năm gần đây, Tymoshenko đã mở rộng được khối cử tri của mình. Cuộc chiến tranh kéo dài ở Donbass, tình trạng nghèo đi của người dân và những thành tích yếu kém trong cuộc chiến chống tham nhũng đã dẫn đến sụt giảm mức ủng hộ Tổng thống Poroshenko, đối thủ của bà.

Trong cuộc vận động tranh cử, Tymoshenko hứa sẽ trả lại “sự vĩ đại” cho Ukraine cùng “hạnh phúc và phẩm giá” cho người dân. Bà cũng dự tính giảm một nửa giá khí đốt cho người dân Ukraine. Về chính trị, một trong những điểm then chốt trong chương trình tranh cử của Tymoshenko là cải cách hiến pháp, mà nếu thắng cử bà sẽ cho tiến hành trước khi bầu cử Quốc hội Ukraine diễn ra mùa thu này.

Hiến pháp mới dự kiến thiết lập nền dân chủ nghị viện ở Ukraine, tương tự ở Đức. Tymoshenko cũng hứa sẽ thúc đẩy việc Ukraine gia nhập EU và NATO.

Trong khi đó, đương kim tổng thống 53 tuổi Poroshenko đang cố gắng tái đắc cử. Về đối ngoại, ông đã đạt được một số thành tựu quan trọng như thực hiện thỏa thuận hội nhập EU, chế độ miễn thị thực EU và được cung cấp vũ khí từ Mỹ.

Khi tranh cử, ông Poroshenko đặt cược vào việc tiếp tục các đường lối này và hứa đến năm 2024 sẽ nộp đơn xin cho Ukraine gia nhập EU. Tuy nhiên, điểm yếu của ông là chính sách đối nội và kinh tế. Công cuộc chống tham nhũng 5 năm qua không hiệu quả. Và mặc dù GDP của Ukraine năm 2018 tăng hơn 3%, lạm phát và giá năng lượng cao khiến cuộc sống hàng triệu người Ukraine ngày càng khó khăn.

Cơ hội của Poroshenko là việc ông cho thành lập Giáo hội Chính thống giáo Ukraine độc lập với Matxcơva. Mặc dù các đối thủ lên án ông sử dụng tôn giáo cho những mục đích chính trị, đây vẫn là con bài tranh cử đắc dụng.

Gần đây, Tổng thống Poroshenko đã tuyên bố nếu tái đắc cử, ông sẽ “đưa Crimea trở về dưới sự kiểm soát của Ukraine ngay sau bầu cử”, dù bằng cách nào cử tri vẫn chưa được biết, khi ông khẳng định “sẽ không có cuộc mặc cả nào, không có bất cứ thỏa thuận kín nào”.

Vladimir Zelensky - Một nghệ sĩ hài thiếu kinh nghiệm chính trị, đặt trọng tâm tranh cử vào giới trẻ và chống tham nhũng. (Ảnh: Voice of Europe)

Gương mặt mới và đang vọt lên dẫn đầu các cuộc thăm dò là diễn viên, đạo diễn, nhà biên kịch hài Zelensky. Tuy nhiên, ưu điểm của Zelensky cũng chính là khuyết điểm của ông: nhiều người Ukraine lo ngại cho sự non nớt và thiếu kinh nghiệm lãnh đạo chính trị lẫn kinh tế của ứng viên - nghệ sĩ.

Tham gia tranh cử, Zelensky đặt cược vào cử tri trẻ nói tiếng Nga ở Đông và Nam Ukraine. Chương trình vận động tranh cử của Zelensky nhấn mạnh vào cuộc chiến chống tham nhũng. Trong những phát biểu mới nhất, Zelensky cho biết đội ngũ luật sư của ông đang chuẩn bị dự luật tước quyền bất khả xâm phạm của tổng thống, đại biểu quốc hội và khẳng định sẽ thực hiện dự luật ngay sau khi đắc cử.

Tương tự Poroshenko, Zelensky cũng hứa đưa Crimea trở về với Ukraine, và nêu điều kiện cho sự trở về này: khi nào Nga thay đổi ban lãnh đạo.

So với hai ứng viên kia, Zelensky tương đối ôn hòa trong quan hệ với Nga. Ông tuyên bố không nên “đàn áp” tiếng Nga ở Ukraine mà hãy tạo điều kiện để ngôn ngữ này được phát triển bình đẳng với những ngôn ngữ khác. Ông cũng bổ sung Ukraine cần thành lập kênh truyền hình tiếng Nga và phát sóng ở Donbass và Crimea, để “chỉ ra cuộc sống thực hiện nay ở Ukraine”.

Liên quan tới việc gia nhập NATO và EU, khác với bà Tymoshenko và ông Poroshenko, ứng viên Zelensky kêu gọi tổ chức trưng cầu ý dân. Một số nhà bình luận chính trị Ukraine cho rằng Zelensky ra tranh cử trong thế liên minh (kín) với nhà tài phiệt Ihor Kolomoisky (cựu thống đốc Dnepropetrovsk) nhằm mục đích ngăn ông Poroshenko, cũng là một nhà tài phiệt, tái cử.

Chưa biết thực hư thế nào nhưng Zelensky đã tuyên bố ra tranh cử đúng vào đêm giao thừa. Để phát tin này, kênh “1+1”của Kolomoisky đã chuyển lời chúc mừng năm mới từ Tổng thống Poroshenko xuống sau, một hành động được coi như “thách thức tổng thống”.

Hai nhà tài phiệt Poroshenko và Kolomoisky từng có mâu thuẫn trong việc làm ăn, đặc biệt ở lĩnh vực dầu khí và ngân hàng. Kolomoisky mới đây đã than phiền việc các kênh truyền hình của ông bị ngưng phát sóng ở một số khu vực, đặc biệt sau khi có tin các kênh của ông vào “Ngày im lặng” trước bầu cử tổng thống, sẽ phát các bộ phim hài của Zelensky!

Hiện theo một số thăm dò, mức ủng hộ Zelensky dao động khoảng 24-30%, trong khi Poroshenko là hơn 20% và Tymoshenko khoảng 13%. Nếu không ứng viên nào đạt quá bán ở cuộc bỏ phiếu ngày 31-3, sẽ tiến hành bầu cử vòng hai vào 21-4-2019. ■