Tư pháp: Cái gai bên hông hành pháp Mỹ

Cũng có những trường hợp chính quyền thắng thế trong phán quyết ở tòa, nhưng nhìn chung phía tư pháp nghiêng về hướng trói bớt tay chân của hành pháp, tạo nên xung đột hiếm thấy giữa hai bên.

"Chúng ta không có thẩm phán Trump"

Chánh án Tòa Tối cao Mỹ, John G. Roberts Jr., tuyên bố nhiệm vụ của hệ thống tòa án là ngăn chặn sự lạm quyền của lập pháp và hành pháp. 

Bày tỏ quan điểm về tính độc lập của tư pháp, ông nói nhiệm vụ của tư pháp là xét xử và trong quá trình đó "kiểm soát sự thái quá của Quốc hội hay chính phủ, và điều này đòi hỏi một mức độ độc lập". Tuyên bố của ông là để đáp lại lời kêu gọi từ phe Cộng hòa đòi Quốc hội "luận tội" các thẩm phán để cách chức họ vì đã vô hiệu hóa nhiều chính sách của chính phủ.

Chánh án Roberts khẳng định: "Chúng ta không có thẩm phán Obama hay thẩm phán Trump, thẩm phán Bush hay thẩm phán Clinton. Cái chúng ta có là một tập hợp các thẩm phán tận tụy cố gắng hết sức để tạo sự công bình cho bất kỳ ai đứng trước tòa". 

Ở Mỹ, các thẩm phán liên bang, kể cả thẩm phán Tòa Tối cao, do tổng thống đề cử và Thượng viện phê chuẩn, thường có nhiệm kỳ suốt đời.

Đáp trả tuyên bố của ông Roberts, Phó tổng thống Mỹ JD Vance nói: "Đây là suy nghĩ hoàn toàn sai lầm. Đó mới là một nửa phần việc của ông ta, nửa phần việc còn lại là giám sát sự lạm quyền của chính ngành tư pháp".

Một số vụ đụng độ giữa tư pháp và hành pháp Mỹ có thể kể đến là quyết định của một thẩm phán liên bang tạm ngưng việc chính phủ đòi giải thể Cục Bảo vệ tài chính tiêu dùng, cơ quan liên bang được thành lập năm 2008 để bảo vệ người dân trước nạn lừa đảo tài chính. 

Hay vụ chính quyền Trump cấm cửa phóng viên hãng tin AP vào Nhà Trắng vì họ vẫn dùng cụm từ "vịnh Mexico" chứ không chịu đổi thành "vịnh Mỹ". Một thẩm phán đã phán quyết lệnh cấm vi phạm tu chính án thứ nhất bảo vệ quyền tự do ngôn luận và buộc Nhà Trắng phục hồi quyền vào đưa tin của AP.

Phe hành pháp đáp trả

Đứng trước nhiều phán quyết bất lợi, phản ứng của phía hành pháp là bẻ ngược lập luận, cho rằng chính phía tư pháp, không phải do dân bầu, mới đang lạm quyền. 

Chẳng hạn, sau khi Tòa Thương mại quốc tế Mỹ ra phán quyết buộc chính quyền ngưng hầu hết các mức thuế quan đánh lên hàng hóa các nước, Phó chánh văn phòng Nhà Trắng Stephen Miller cho đây là "một cuộc đảo chánh tư pháp", và "chúng ta đang sống dưới sự chuyên chế tư pháp".

Phát ngôn viên của Nhà Trắng thì chê trách "các thẩm phán không do dân bầu". Cần lưu ý, trong ba thẩm phán của Tòa Thương mại, có một người do ông Trump bổ nhiệm.

Đặc biệt, Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt phê phán ba thẩm phán của Tòa Thương mại "trắng trợn lạm dụng quyền tư pháp" để "tước đoạt thẩm quyền của Tổng thống Trump nhằm ngăn ông thực hiện nhiệm vụ mà người dân Mỹ đã giao phó". 

Bà còn liệt kê hàng loạt phán quyết gần đây của tòa mà bà cho là "nực cười", như lệnh ngưng sa thải công chức liên bang hay chặn lại nỗ lực giải thể Bộ Giáo dục Mỹ.

Xung đột giữa hành pháp và tư pháp Mỹ từng xảy ra ở các đời tổng thống trước, nhưng đến thời Trump mới có chuyện đặt lại vấn đề liệu ngành tư pháp có vai trò giám sát hành động của tổng thống hay không. 

Hiện nay, chiến lược đối phó của bên hành pháp bao gồm đòi xử phúc thẩm các phán quyết bất lợi, ngó lơ một số phán quyết khác và đẩy càng nhiều càng tốt các vụ kiện lên Tòa Tối cao, nơi đang có đến 3/9 thẩm phán do ông Trump bổ nhiệm và quan điểm Cộng hòa chiếm đa số.

Một cách nữa mà phía chính quyền đang áp dụng là lần lữa không thi hành lệnh của tòa hay chỉ thi hành một phần rất nhỏ. 

Chẳng hạn khi một thẩm phán nhận định di chuyển tù nhân chuyển giới nữ sang nhà tù nam là vi phạm quyền hiến định của họ, phía chính quyền hiểu phán quyết theo nghĩa hẹp nhất, tức chỉ áp dụng cho phạm nhân có tên trong vụ kiện cụ thể đó.

Mới nhìn qua thì thật khó hiểu khi một thẩm phán cấp hạt có thể ra phán quyết trói tay tổng thống Mỹ trên phạm vi toàn quốc. Như có thẩm phán buộc tiếp tục giải ngân hàng tỉ đô la tiền viện trợ nước ngoài hay yêu cầu phục chức cho nhiều công chức liên bang. 

Dù sao đây cũng là đặc điểm làm nên sự khác biệt của nền chính trị Mỹ, mà đôi lúc có thể tác động lên toàn thế giới, như lệnh ngưng áp thuế nhập khẩu của một tòa rồi lệnh cho phép cứ áp thuế trong khi chờ xét xử của một tòa khác. ■