Volodymyr Zelensky: Từ vai diễn sang đời thực

Ukraine là quốc gia nghèo nhất châu Âu sau nhiều năm kinh tế trì trệ và xung đột vũ trang. Ảnh: Unian

Kết quả vòng 2 cuộc bầu cử tổng thống Ukraine hôm 21-4 chứng minh điều đó: ông Zelensky được sự ủng hộ của hơn 73% cử tri (so với tổng thống mãn nhiệm Petro Poroshenko chỉ 25%), bất chấp những chỉ trích là ông non kém kinh nghiệm.

“Như mọi người tài ba, Zelensky hiểu sức mạnh của ông nằm ở điểm yếu... - một Zelensky mà khán giả yêu thích với tư cách nghệ sĩ của sô hài truyền hình Khu phố buổi tối, hay trong vai tổng thống Ukraine của loạt phim truyền hình Đầy tớ nhân dân” - theo bình luận của nhà báo, nhà bình luận truyền hình nổi tiếng Ukraine Yevgheni Kiselev.

Cuộc phiêu lưu của “thầy giáo sử”

Ý tưởng xây dựng phim truyền hình về một thường dân Ukraine bất ngờ trở thành tổng thống đã xuất hiện trong đầu những người sáng lập xưởng phim Studio “Kvartal 95” sau maidan 2014, khi bước vào Quốc hội Ukraine là những người trước đó hoàn toàn “vô danh tiểu tốt”. Giám đốc phát triển “Kvartal 95” Irina Pobedostsev nhớ lại lúc đầu họ chỉ nghĩ sẽ quay phim về một thị trưởng nghiệp dư, chứ không phải về tổng thống, nhưng cuộc Cách mạng Cam 2014 đã nới rộng cho họ các chân trời.

Trong Đầy tớ nhân dân, giáo viên sử trung học Vasily Goloborodko trong một cuộc trò chuyện với đồng nghiệp về tình hình đất nước đã không kiềm chế được và văng tục. Đoạn video văng tục quay lén bị tung lên Internet và lan truyền nhanh chóng - hàng triệu người ủng hộ Goloborodko. Thế là các học sinh thuyết phục thầy ra ứng cử tổng thống.

Trong ba mùa “sitcom” tiếp theo, Goloborodko điều hành đất nước tốt nhất có thể: từ bỏ mọi đặc quyền, đấu tranh chống tham nhũng ở đất nước mà đa số đại diện chính quyền đều nhúng chàm, rơi vào những tình huống dở khóc dở cười và những câu chuyện kịch tính, kể cả vào tù sau khi phe đối lập trí trá kết quả cuộc bầu cử kế tiếp.

Loạt phim như vẽ ra bức tranh đất nước: Ukraine nằm trong tay các quan chức ăn cắp và những nhà tài phiệt xảo quyệt, tham nhũng ăn sâu vào tất cả các lĩnh vực đời sống, không ai quan tâm tới đất nước, chỉ nghĩ về việc thu vén cá nhân - ngoại trừ Goloborodko cùng đội ngũ.

Các nhà báo trong phim cũng chỉ phục vụ giới tài phiệt và tất cả đều đã bán mình. Goloborodko - một người nghiệp dư nhưng trung thực - cố đưa đất nước tới tương lai tươi sáng, dù bản thân cũng “lên voi xuống chó” bởi đã ngáng đường quá nhiều người thế lực.

Xêri phim dẫn đầu bảng xếp hạng của kênh “1+1”. Ở Ukraine, Đầy tớ nhân dân được 20 triệu người xem, còn trên YouTube là 98 triệu. Phim còn bán được ra nước ngoài - đầu tiên là cho Estonia và Kazakhstan, sau đó là hãng toàn cầu Netflix - chiếu Đầy tớ nhân dân với phụ đề và chuẩn bị lồng tiếng Anh. Ngoài ra, kênh Fox cũng đã mua ý tưởng của xêri này.

Xuất thân từ Krivo Rog (thuộc tỉnh Dnepropetrovskaya), ngay năm đầu ở khoa luật Đại học Kinh tế Krivorozhsk, Zelensky đã chơi KVN, một kiểu “Trò chơi liên tỉnh” tại Ukraine, tiền đề đưa ông đến với Studio “Kvartal 95” của anh em Shefir. Ông cùng họ sang Nga làm việc, trước khi về lại Ukraine đầu thập niên 2000 và trở thành ngôi sao trên sóng truyền hình.

Năm 2012, theo ước tính của Forbes Ukraine, doanh thu của Studio “Kvartal 95” là 15 triệu USD. Hiện theo anh em Shefir, doanh thu của họ đạt mức 20 triệu USD/năm. Năm 2009, sau nhiều lần đổi chủ, kênh “1+1” thuộc sở hữu nhà tài phiệt Ukraine Igor Kolomoisky. Báo chí đã đặt nhiều nghi vấn về mối quan hệ của Kolomoisky với cuộc vận động tranh cử tổng thống của Zelensky.

Quá trình chuyển từ “thầy giáo sử” sang ứng viên tổng thống đã diễn ra dần dần. Các sô diễn của Zelensky đôi khi làm nhà cầm quyền bực mình, nhưng nói chung trước năm 2019 ông không đưa ra những phát biểu chính trị với tư cách cá nhân. Lần đầu tiên các khán giả thấy Zelensky nghiêm túc là vào ngày 23-11-2017.

Nguyên nhân là lệnh cấm loạt phim Người mai mối vì trong phim có tài tử Nga Fyodor Dobronravov, người bị Kiev cáo buộc đã “công khai ủng hộ sáp nhập Crimea vào Nga, đến bán đảo này không xin phép chính quyền Ukraine và lọt vào danh sách những cá nhân đe dọa an ninh quốc gia”. Việc đưa Người mai mối vào danh sách đen chọc giận danh hài Zelensky.

Ông tung ra một thông điệp video: “Nếu ai đó không thích Người mai mối..., trước tiên các người hãy khắc phục nạn lạm quyền của mình, sau đó hãy đấu với Người mai mối của chúng tôi. Các người đấu tranh với những gì đang đoàn kết con người. Loạt phim do chúng tôi bỏ tiền làm, được người của chúng tôi sản xuất. Các người đề xuất cái quái gì ở đó? Các người là ai? Các người đã làm gì?”.

Hai tuần sau thông điệp video này, tổng giám đốc Studio “Kvartal 95” Ivan Bakanov chính thức đăng ký Đảng Đầy tớ nhân dân và đích thân lãnh đạo bộ tham mưu tranh cử tổng thống của Zelensky. “Trong đời có những khoảnh khắc khi bạn không thể chịu nổi những gì diễn ra trong nước và muốn thay đổi” - Shefir bình luận.

Kế hoạch 5 năm của Zelensky

Không dưới một lần Zelensky tuyên bố ông sẽ làm tổng thống chỉ một nhiệm kỳ 5 năm. Và những kế hoạch nào đã được ứng viên này đưa ra cho kế hoạch 5 năm của ông? Liệu chúng khả thi đến mức độ nào?

Một trong những thông điệp chính trong chiến dịch tranh cử của Zelensky là thiết lập hòa bình ở đông Ukraine. Cho rằng Thỏa thuận Minsk hiện nay (giữa ba bên: OSCE, Ukraine và Nga, cộng thêm các đại diện cộng hòa ly khai Donetsk (DNR) và Lugansk (LNR) nhằm chấm dứt chiến sự đông Ukraine) là không hiệu quả, Zelensky đề nghị đưa thêm London và Washington vào thành phần tham gia thỏa thuận.

Bên cạnh đó, Zelensky cũng hiểu chìa khóa hòa bình nằm ở Matxcơva, nên từng tuyên bố sẵn sàng thương lượng với Nga. Bài toán khó đang trở nên... khó hơn, bởi Nga đang ở trong giai đoạn quan hệ đóng băng với Anh và Mỹ. Làm cách nào mà các đối tác thiếu lòng tin trầm trọng như thế kể từ chiến tranh lạnh có thể ngồi lại đàm phán cho hòa bình Ukraine?

Liên quan đến quan hệ với NATO và EU, Zelensky từng khẳng định sẽ tổ chức trưng cầu ý dân về việc tham gia hai khối này. Nếu với EU có thể ít nhiều tiên định được, thì việc Ukraine gia nhập NATO có lẽ không đơn giản. Không ít lần Matxcơva đã phát tín hiệu rõ ràng là họ không chấp nhận NATO mở rộng tới tận biên giới Nga. Vốn có ảnh hưởng lớn với DNR và LNR, có thể Kremlin sẽ ra điều kiện hòa bình ở Donbass gắn với việc Kiev không gia nhập NATO. Vấn đề là xã hội Ukraine và tân tổng thống có chấp nhận một thỏa hiệp như thế?

Cuối cùng, và nan giải nhất, là nỗ lực vực dậy nền kinh tế đất nước. Zelensky xem một trong những bước quan trọng nhất là thu hút tín dụng rẻ và đầu tư vào Ukraine, nhưng chưa đưa ra lý do đủ thuyết phục để giới đầu tư bỏ tiền vào nền kinh tế èo uột của một đất nước đang có chiến tranh. Một thách thức nữa là lộ trình “giải tài phiệt” nền kinh tế Ukraine.

Hiện nay, các doanh nghiệp lớn Ukraine đều nằm trong tay giới tư bản đầu sỏ, những người có ảnh hưởng rất mạnh không chỉ trong kinh doanh mà cả nền chính trị. Giải quyết vấn đề đó thế nào và làm sao thuyết phục, hay ép buộc những kẻ giàu nhất Ukraine, để “lấy lại tài sản đã mất cho đất nước Ukraine” vẫn là điều chưa được biết.■