Châu Âu: Đi tìm đầu tàu cho Ukraine

Giờ đây, khi Nhà Trắng phủi tay, bỗng dưng thấy phải tự mình đối diện với chiến tranh, châu Âu đâm ra hốt hoảng. Hội nghị thượng đỉnh London cuối tuần rồi là cố gắng muộn màng tự nắm lại số phận khi mà tập thể EU nay nhận ra cái giá của việc bận rộn những chuyện khác mà không quan tâm tới đám cháy ở sát bên mình.

Trăm công nghìn việc

Thật vậy, trang chủ của EU sáng thứ hai 3-3 còn đăng tin vedette từ ngày 28-2: "Ngày bệnh hiếm: cái nhìn sâu sắc về cách Mạng lưới tham chiếu châu Âu (ERN) giải quyết các bệnh hiếm". 

Dưới đó là tin "Ủy ban trình bày kế hoạch cho tính cạnh tranh và phi carbon hóa châu Âu" và "Kế hoạch hành động nhằm làm giảm chi phí năng lượng của người dân và doanh nghiêp châu Âu".

Nhìn vào lịch sự kiện tuần này, thấy các cuộc họp chính trị của EU bắt đầu với Hội nghị Thanh niên EU (2 tới 5-3), Ngày Đại dương châu Âu 2025 (3 tới 7-3); mãi thứ hai tuần tới 10-3 mới bắt đầu phiên họp toàn thể của Nghị viện châu Âu, cho tới 13-3, mà buổi đầu tiên là đề tài "Liên minh kỹ năng: Phấn đấu vì nhiều cơ hội hơn và tốt hơn để học tập, đào tạo hoặc làm việc tại EU và đưa các tài năng của chúng ta về lại quê nhà". 

Cũng ngày này, Nghị viện châu Âu sẽ thảo luận về báo cáo đề xuất ban hành quy chế "Thiết lập cơ sở cải cách và tăng trưởng cho Cộng hòa Moldova". Năm 2022, Moldova đã nộp đơn xin gia nhập EU và 27 quốc gia thành viên EU đã thỏa thuận nhất trí trao quy chế chờ đợi cho họ, gồm 9 điểm.

Với lịch trình đa dạng như trên, tưởng như EU vẫn đang vận hành trong một khung cảnh an bình và chiến tranh Ukraine đang ở đâu đó, chớ không phải trên lục địa già. 

Nói cho ngay, EU là một khối 27 nước, nên bận bịu đủ mọi công chuyện lớn nhỏ, kể cả linh tinh, là phải. Nhưng chương trình đã nêu ở trên, cảm giác vẫn xa cách thế nào đó với thực tế phải nói là đang vô cùng khốc liệt.

Châu Âu đáp ứng chiến tranh

Mới hôm 24-2, nhân dịp 3 năm chiến tranh Ukraine, Chủ tịch Ủy ban châu Âu, Chủ tịch Hội đồng châu Âu và Chủ tịch Nghị viện châu Âu đã ra tuyên bố chung cho biết EU đã cung cấp cho Ukraine viện trợ kinh tế, nhân đạo, tài chính và quân sự lên tới 135 tỉ euro, trong đó có 48,7 tỉ euro viện trợ quân sự. 

Tuyên bố còn cho biết EU sẽ tiếp tục cung cấp cho Ukraine hỗ trợ tài chính thường xuyên và khả đoán, bao gồm cả việc tái thiết đất nước này sau chiến tranh.

Việc công bố số liệu viện trợ cho Ukraine, nhất là viện trợ quân sự, là cần thiết để đối chiếu với những tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump ít ngày sau, theo đó nước Mỹ đã cung cấp cho Ukraine tới 350 tỉ USD.

Viện Kinh tế thế giới Kiel đưa ra con số khác: kể từ đầu cuộc chiến, Mỹ cung cấp cho Ukraine 119,8 tỉ USD, trong đó chỉ 4 tỉ USD mới phải trả lại cho tới năm 2065, căn cứ theo thỏa thuận ban đầu (Kyiv Post 25-2). Con số viện trợ này thấp hơn so với của EU.

Cũng theo tuyên bố chung trên, EU còn đã hành động chung ở mức chưa từng có để tăng cường sản xuất công nghiệp quốc phòng nhằm "tăng cường hỗ trợ quân sự và hợp tác với Ukraine, đồng thời củng cố khả năng sẵn sàng phòng thủ và chủ quyền của châu Âu". Quả thật, đây là nỗ lực chung chưa từng có.

Tuy nhiên, Jan Pie, tổng thư ký Hiệp hội Công nghiệp không gian, an ninh và quốc phòng châu Âu (ASD), đại diện cho giới chủ sản xuất quốc phòng châu Âu, trong phân tích đề ngày 21-8-2023 tựa đề "Thách thức trong việc đẩy mạnh sản xuất quốc phòng" đã than phiền rằng một trong những trở ngại lớn với công nghiệp quốc phòng châu Âu là "thiếu khả năng nhìn thấy trước các kế hoạch dài hạn và nhu cầu dự kiến của các khách hàng, cũng như các hợp đồng cụ thể hoặc thỏa thuận dài hạn".

Trong khi đó, nếu được ổn định cung cấp theo nhu cầu tiềm tàng, các công ty sẽ có thể mạnh dạn lập kế hoạch đầu tư hơn. Sự không chắc chắn này khiến các công ty khó đưa ra quyết định sáng suốt về việc dự trữ đầu vào, mở rộng hoặc hiện đại hóa năng lực sản xuất hoặc tuyển dụng nhân viên. 

Đơn giản là các khoản đầu tư như vậy kèm theo rủi ro tài chính, đặc biệt là với các doanh nghiệp tư nhân vừa và nhỏ, vốn thường tự đầu tư bằng nguồn vốn từ bên ngoài, thường là hạn chế và khó tiếp cận.

Bên cạnh những thách thức ngoại tại, công nghiệp quốc phòng châu Âu còn thua thiệt do những yếu kém nội tại. Ông Pie nêu rõ việc ngành công nghiệp vũ khí châu Âu quá phụ thuộc vào nhà cung cấp không phải của châu Âu với thiết bị thiết yếu, đặc biệt là linh kiện cao cấp cho thiết bị điện tử và nguyên liệu thô quan trọng. 

Theo ông, sự phụ thuộc này tạo ra các lỗ hổng và rủi ro an ninh về mặt cung ứng/tiếp cận. Thực tế gần đây tỏ rõ rằng căng thẳng địa chính trị hoặc gián đoạn trong chuỗi cung ứng từ các khu vực không phải châu Âu có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến quy trình sản xuất vũ khí của châu Âu, ông Pie kết luận.

Không còn Mỹ, ai cũng phải tự xoay

Tuy nhiên, có một xu hướng vừa cho thấy các nước châu Âu thiếu gắn bó, vừa làm nổi bật xu hướng lệ thuộc vào Washington của từng quốc gia EU và Anh. Nghiên cứu "Quan hệ công nghiệp quốc phòng giữa EU và Mỹ" của Viện Quan hệ quốc tế và chiến lược (IRIS) Pháp, nêu bật nguy cơ này: 

"Ngày nay, việc nhân rộng các thỏa thuận song phương giữa Hoa Kỳ và các quốc gia thành viên EU là trở ngại tiềm tàng đối với việc thiết lập một sân chơi bình đẳng điều chỉnh mối quan hệ giữa các cơ sở công nghiệp quốc phòng châu Âu".

Mạnh nước nào nước đó tự tìm cách gắn bó với các tập đoàn và công ty quốc phòng Mỹ dẫn tới hậu quả, theo IRIS, là thiếu tính tương hỗ giữa các công ty công nghiệp quốc phòng EU với công ty của Mỹ. 

Điều này trải rộng từ khả năng tiếp cận các năng lực tiên tiến, sử dụng không hạn chế vũ khí xuất khẩu, tiếp cận công nghệ hợp tác, cho tới quy tắc quản lý đầu tư, quản lý quyền sở hữu với công nghệ và các biện pháp kiểm soát xuất khẩu.

Bởi thế, cho dù không là thành viên EU, đài RTS của Thụy Sĩ mới đăng một bài trách cứ: "Vũ khí gây chia rẽ châu Âu: khi cựu lục địa ưu ái vũ khí Mỹ". 

Đài này mỉa mai: "Hiện nay, tính đồng nhất hoặc khả năng tương tác của châu Âu có vẻ dễ đạt được hơn với các hệ thống vũ khí của Mỹ so với hệ thống tự sản xuất ở cựu lục địa. Trump vô cùng vui mừng khi yêu cầu các đồng minh chi tới 5% GDP cho vũ khí..., (tức) ủng hộ ngành công nghiệp vũ khí Mỹ vốn đang thống trị".

Tính phức tạp của hệ thống phòng không châu Âu là thí dụ điển hình phản ánh tính khó hợp nhất của EU, ngay cả trong hoàn cảnh chiến tranh sống còn: Ai cũng muốn là đầu tàu để rồi không ai chịu nghe ai. 

13 năm trước, trong một buổi thảo luận với bộ trưởng ngoại giao Ba Lan lúc đó Radek Sikorski, Henry Kissinger từng than: "Thật sự không rõ là nếu Mỹ muốn làm việc với châu Âu thì chính xác Mỹ phải nghe phát ngôn từ ai".

Vì vậy mà hôm 17-2, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron mới triệu tập hội nghị bán chánh thức Paris về Ukraine, khúc dạo đầu cho thượng đỉnh London cuối tuần qua. Nhưng họp hành xong rồi, châu Âu giờ vẫn chưa cho biết ai là "đầu tàu".■