Chứng khoán nâng hạng, tiền sẽ vào nhiều không?

"Việt Nam lần đầu tiên được FTSE Russell xếp hạng là thị trường chứng khoán mới nổi, có tiềm năng thu hút thêm hàng tỉ đô la vốn đầu tư", hãng tin Bloomberg viết vào khoảng 9h tối ở Anh.

Đây không chỉ là thay đổi về mặt xếp hạng danh nghĩa, mà còn là sự thừa nhận những nỗ lực của Việt Nam trong việc giải quyết các thách thức kỹ thuật của một tổ chức quốc tế đưa ra về mặt quy mô, thanh khoản, thanh toán bù trừ, tiếp cận thị trường...

Việc nâng hạng thành công được giới phân tích kỳ vọng sẽ "mở ra một kỷ nguyên mới", thu hút hàng tỉ đô la vốn đầu tư nước ngoài (theo lời một bài báo trên Bloomberg cũng như dự đoán của nhiều quỹ đầu tư ngoại ở Việt Nam), và nâng tầm vị thế quốc gia. Nhưng những kỳ vọng đó dựa trên cơ sở nào?

Hạng do ai quyết định?

Việc nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam chủ yếu được xem xét bởi hai tổ chức xếp hạng thị trường MSCI (Morgan Stanley Capital International) và FTSE Russell (thuộc sở hữu của London Stock Exchange Group), cũng là hai tổ chức cung cấp dịch vụ phục vụ các quỹ đầu tư trên thế giới.

Về phía FTSE Russell, Việt Nam đã nằm trong danh sách theo dõi nâng hạng lên thị trường mới nổi thứ cấp (Secondary Emerging Market) từ tháng 9-2018. 

Theo chu kỳ đánh giá hằng năm, các nhà đầu tư và cơ quan quản lý kỳ vọng Việt Nam có thể được chính thức nâng hạng trong 2025 rất lớn, sau khi đã khắc phục nhiều tiêu chí còn thiếu, bao gồm hai thách thức nhiều năm là triển khai hệ thống giao dịch KRX và dỡ bỏ yêu cầu tiền ký quỹ trước trong giao dịch.

Trong khi đó, với MSCI, Việt Nam vẫn là thị trường cận biên, dù cũng đã được đưa vào danh sách theo dõi nâng hạng lên thị trường mới nổi. 

Chính phủ đã công bố một chiến lược toàn diện và dài hạn với các hành động cụ thể nhằm định hướng là đến 2030, Việt Nam đạt tiêu chí thị trường mới nổi của MSCI và thị trường mới nổi bậc cao (Advanced Emerging Markets) của FTSE Russell (nghĩa là nâng hạng tiếp từ thị trường mới nổi thứ cấp hiện nay).

Để đáp ứng tiêu chí nâng hạng cao hơn này vào 2030, nhà điều hành sẽ phải rà soát quy định để nới "room" và đưa ra khỏi danh mục những ngành nghề không cần thiết hạn chế tỉ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài. 

Hạ tầng thanh toán bù trừ tiên tiến phải được thúc đẩy, nhằm đáp ứng cơ chế thanh toán giao dịch không yêu cầu ký quỹ 100%, cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP). Và Việt Nam phải có cơ chế cho vay chứng khoán, bán khống (có kiểm soát).

Nói cách khác, để nâng hạng lên thị trường mới nổi thứ cấp của FTSE Russell là dễ hơn, còn lên thị trường mới nổi của MSCI khó hơn.

Nâng hạng "có điều kiện"

Trong thông báo, FTSE Russell khẳng định ban quản trị chỉ số FTSE Russell xác nhận Việt Nam "đáp ứng tất cả tiêu chí của thị trường mới nổi thứ cấp". Đây là tuyên bố quan trọng nhất và là cơ sở cho thông báo nâng hạng và thông tin chúc mừng của chính các nhân sự của FTSE Russell với Việt Nam.

Tuy nhiên, đây là tin mừng "có điều kiện". Đó là việc nâng hạng có hiệu lực từ ngày 21-9-2026, nhưng tùy thuộc kết quả đợt rà soát vào tháng 3-2026, theo FTSE Russell.

Giải thích về chuyện "có điều kiện" này, FTSE Russell cho biết ban quản trị đã xem xét kỹ lưỡng ý kiến từ các ủy ban tư vấn liên quan đến hạn chế về vai trò của công ty chứng khoán toàn cầu khi giao dịch tại Việt Nam.

"Đây không phải điều kiện bắt buộc", nhưng là yếu tố cần thiết, hỗ trợ việc mô phỏng chỉ số. Do đó, mục đích của đợt rà soát vào tháng 3-2026 là "đánh giá tiến triển" trong việc mở rộng vai trò của công ty chứng khoán toàn cầu.

Ở đây cần hiểu rõ quy trình của FTSE Russell cũng như các tổ chức tài chính Anh. Khi mà ban quản trị xác định Việt Nam đã đạt được đủ các điều kiện thì xem như chuyện đã xong. 

Vấn đề là trong quá trình làm việc, họ thấy vẫn cần thêm những tiến bộ hỗ trợ việc mô phỏng chỉ số, không nằm trong bộ tiêu chí bắt buộc, nhưng ngày càng trở nên quan trọng, nên họ yêu cầu thêm. Họ không bắt buộc Việt Nam phải hoàn tất yêu cầu này, mà chỉ cần là "có tiến bộ" mà thôi.

Vì sao có yêu cầu này? Chủ yếu là do các quỹ đầu tư mô phỏng chỉ số sẽ đầu tư vào nhiều quốc gia và thường thích làm việc với một số công ty chứng khoán quốc tế trong việc đặt lệnh để dễ cho họ. Nên họ cần ta tạo điều kiện.

Điều này tương thích với giải thích của ông Bùi Hoàng Hải, Phó chủ tịch Ủy ban Chứng khoán nhà nước (SSC), lý giải về nhu cầu quỹ mô phỏng chỉ số. Theo ông Hải, nhóm này thường rót tiền vào nhiều quốc gia. 

Mỗi khi đến kỳ cơ cấu hay thay đổi rổ chỉ số, họ phải đặt lệnh giao dịch ở nhiều quốc gia khác nhau qua các công ty chứng khoán, thậm chí phải thao tác trên nhiều khung giờ ứng với nhiều nước. 

Do đó, mong muốn của các nhà đầu tư là chỉ cần đặt lệnh tại đối tác của họ như Morgan Stanley, JP Morgan hoặc công ty chứng khoán quốc tế. Vì vậy cơ quan quản lý chỉ cần xây dựng quy trình tương ứng với trung tâm lưu ký và ngân hàng lưu ký lớn trong nước là đáp ứng được.

Vấn đề còn lại là sửa văn bản pháp luật có liên quan. Dự thảo sửa đổi một số điều về quy định giao dịch chứng khoán (thông tư 120/2020) hay công bố thông tin (thông tư 96/2020) đang được Ủy ban Chứng khoán nhà nước dự thảo và dự kiến lấy ý kiến thời gian tới.

Nói cách khác, điều kiện kèm theo là dễ cho nâng hạng (theo góc nhìn của cả hai bên) và không có quy định cứng bắt buộc nào, mà chỉ cần có tiến bộ trong mắt FTSE Russell là được. Cho nên kỳ này nâng hạng coi như khá chắc chắn rồi, chỉ là vấn đề thủ tục nữa thôi.

Tiền nước ngoài có vào nhiều không?

Về tiềm năng thì HSBC cho rằng Việt Nam có thể nhận từ 3,4 đến 10 tỉ đô la sau nâng hạng, còn FTSE Russell ước tính khoảng 6 tỉ đô la. Để dễ hình dung vậy là nhiều hay ít thì có một con số tham khảo. 

Lượng bán ròng của khối ngoại trong giai đoạn 2023-2025 ước tính khoảng 9 tỉ đô la. Vậy nghĩa là lượng vốn vào nhờ nâng hạng có thể gần như đảo ngược hoàn toàn dòng vốn rút ra của khối ngoại khỏi thị trường Việt Nam trong 2 năm vừa qua.

Vấn đề là các tổ chức này không nói "khi nào tiền vào". Tiềm năng vài tỉ đô la đó có thể cần một năm, có khi cũng cần mấy năm. Khi vào "rổ" thị trường mới nổi, Việt Nam phải cạnh tranh trực tiếp với các đối thủ đã nâng hạng trước như Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia. Việt Nam không thể chỉ nâng hạng là tiền tự vào. 

Chất lượng doanh nghiệp, triển vọng kinh tế, môi trường đầu tư và định giá cổ phiếu quyết định tỉ trọng dòng tiền vào thị trường mới nổi sẽ phân bổ bao nhiêu cho Việt Nam. Mà ngay cả lượng tiền đổ vào các thị trường mới nổi sắp tới sẽ là bao nhiêu cũng đã là một ẩn số lớn.

Mặt khác, diễn biến của thị trường Việt Nam hiện không phụ thuộc vào khối ngoại nhiều nữa mà chủ yếu là dòng tiền nội. Và dòng tiền nội thì lại càng phải nhìn vào chất lượng doanh nghiệp, triển vọng kinh tế và môi trường đầu tư.

Theo Chứng khoán Vietcap, sau khi FTSE Russell nâng hạng, thị trường chứng khoán Việt Nam có thể bước vào giai đoạn phân hóa mạnh trong nửa cuối tháng 10, khi kết quả kinh doanh quý 3-2025 của doanh nghiệp lần lượt được công bố.

So với các kênh đầu tư khác, sức hấp dẫn của kênh đầu tư cổ phiếu so với bất động sản hay vàng lại càng không phải do thị trường chứng khoán nâng hạng mà thay đổi ngay.

Nâng hạng chỉ là một làn gió mới, một vận hội. Nắm bắt được hay không vẫn phải phụ thuộc vào việc không ngừng nâng cao nội lực doanh nghiệp niêm yết và môi trường đầu tư. Tiền nội hay tiền ngoại có vào nhiều hay không thì phụ thuộc cả vào nỗ lực đó.

Chứ nâng hạng được rồi thì lần sau đến kỳ rà soát, chúng ta không chỉ đặt câu hỏi "khi nào tôi được nâng hạng?" mà còn phải lo rủi ro bị xuống hạng nữa. Đã có nhiều thị trường bị hạ bậc trong quá khứ rồi. Nâng hạng rồi thì có nhiều thứ để mất hơn, nên không thể chủ quan.■