Lên cao nguyên Scotland thi World Cup nấu cháo

Tháng 10 vừa qua, những đầu bếp, nhà khoa học, người mê ẩm thực và cả những người làm trong nhiều lĩnh vực khác đến từ hơn chục quốc gia đã tụ hội về Carrbridge, cùng nấu cháo để giật Golden Spurtle, chiếc đũa cả khuấy cháo làm bằng gỗ và được dát vàng, giải thưởng của The World Porridge Making Championship.

Giải vô địch 'có một không hai'

Giải đấu đặc biệt này ra đời từ năm 1994. Ý tưởng ban đầu rất đơn giản: "Một chủ khách sạn trong làng muốn tìm cách giữ chân du khách vào mùa đông, thế là ông ấy và một chủ quán ăn bàn nhau tổ chức cuộc thi nấu cháo yến mạch" - Charlie Miller, một thợ tiện gỗ ở Carrbridge và là cựu trưởng ban tổ chức cuộc thi trong nhiều năm, kể với báo The Guardian. Không ngờ, hơn 30 năm sau, cuộc thi cấp làng ấy lại trở thành "World Cup nấu cháo", quy tụ thí sinh từ khắp thế giới.

Theo tờ Telegraph, Carrbridge, ngôi làng nhỏ ở vùng cao nguyên Scotland, chỉ có khoảng 700 dân. Hằng năm cứ đến tháng 10, người dân dựng cờ, rửa nồi, đón khách, chỉ đường tới quán rượu. "Tất cả đều là tình nguyện. Không ai nhận được một đồng nào" - Miller nói thêm.

Sức hút của cuộc thi vô cùng lớn. Mỗi năm, hàng trăm người từ khắp nơi trên thế giới đăng ký tham gia, nhưng chỉ 30 cái tên được chọn ngẫu nhiên qua bốc thăm. "Có vài trăm khán giả trong hội trường làng và hàng ngàn người xem qua livestream. Họ reo hò, cổ vũ như đang xem bóng đá" - cựu vô địch năm 2024 Chris Ormiston cho biết.

Cuộc thi có hai phần: cháo cổ điển - thí sinh chỉ được dùng ba nguyên liệu là yến mạch, nước và muối; và cháo sáng tạo - cho phép thí sinh có thể biến tấu tự do, miễn là vẫn có yến mạch trong món ăn. 

Mỗi người có 30 phút, nấu đồng thời hai món trên bếp cắm trại. Sau năm lượt thi loại, sáu người xuất sắc nhất bước vào vòng chung kết. Ban giám khảo chấm điểm theo bốn tiêu chí: vị, màu, độ sệt và cách nêm nếm. Họ không đưa ra nhận xét nào, nên thí sinh chỉ có thể đoán cảm nhận của người chấm.

Giải vô địch nấu cháo 2025 gây chú ý đặc biệt khi hai gương mặt ở hai đầu địa cầu cùng bước lên bục vinh quang. Người thắng Giải sáng tạo (Speciality Dish) là Caroline Velik, nhà tạo mẫu ẩm thực đến từ Melbourne (Úc). Còn Giải Golden Spurtle cao nhất thuộc về người lần đầu tham dự Sven Seljom, 57 tuổi, đến từ Mandal (Na Uy).

Seljom nấu đúng chuẩn cổ điển: chỉ dùng loại yến mạch đen quý hiếm của Na Uy, ngâm 24 tiếng, thêm chút muối biển và nước. Loại yến mạch này từng phổ biến khắp châu Âu nhưng gần như biến mất hai thế kỷ trước, nay được anh đưa trở lại trong bát cháo cổ điển của mình.

Velik thì mang đến cuộc thi một sự táo bạo rất đặc trưng Úc: jaffle cháo yến mạch - loại bánh sandwich kẹp nhân, nướng bằng kẹp sắt. Nhân bánh là chuối tẩm rượu Bundaberg Banana Toffee Rum, yến mạch, hạt keo (wattle seed), đường mận Davidson, toàn đặc sản bản địa. Bà gọi đó là "cách đưa hương vị vùng hoang dã Úc tới Scotland".

Bản sắc riêng trong từng chén cháo

Nấu cháo yến mạch tưởng dễ mà không dễ. Các thí sinh có 30 phút và chỉ ba nguyên liệu không thể cơ bản hơn: yến mạch, nước và muối. Chỉ cần một sai sót nhỏ - quá đặc, quá loãng, quá nhạt - là coi như hỏng. Thậm chí, hướng khuấy cũng là chuyện hệ trọng. "Nếu khuấy ngược chiều kim đồng hồ, quỷ tha ma bắt, nồi cháo sẽ hỏng bét" - Miller cảnh báo.

Vì vậy, đối với người dân Scotland và đại đa số thí sinh tham gia World Cup nấu cháo, công cụ quan trọng nhất là chiếc đũa cả thon dài bằng gỗ, trong tiếng Anh gọi là spurtle, giúp khuấy cháo không bị vón cục. Riêng với cựu vô địch 2024 Chris Ormiston, còn có một dụng cụ khác quan trọng không kém: chiếc nhiệt kế.

Là một kỹ sư phát triển ứng dụng sống ở Aberdeenshire (Scotland), Ormiston dự thi lần đầu năm 2022 và bị loại ngay vòng 1. Nhưng anh không bỏ cuộc. Anh bắt đầu thử nghiệm tỉ lệ giữa các loại yến mạch và muối khác nhau. Đến năm 2023, anh lọt vào đến chung kết nhờ thay đổi cách tiếp cận theo hướng khoa học. 

"Yến mạch chứa khoảng 60% tinh bột. Tôi đọc tài liệu và biết rằng quá trình hồ hóa tinh bột bắt đầu ở khoảng 60 độ C và đạt đỉnh ở 92 độ. Trên 92 độ, hạt tinh bột sẽ vỡ ra, biến cháo thành thứ giống hồ dán tường" - anh cho biết. 

Vì vậy, anh mang theo nhiệt kế để đảm bảo nồi cháo của mình không vượt quá ngưỡng đó. Anh còn chọn muối hồng Himalaya vì vị ngọt nhẹ tự nhiên của nó. Chiến thuật này giúp anh bất ngờ đoạt danh hiệu Golden Spurtle 2023.

Để chuẩn bị cho cuộc thi năm nay, anh thử nghiệm món cháo đặc biệt - phô mai fondue chay làm từ yến mạch, đồng thời trộn thử các loại muối mới cho phần thi cổ điển, như muối hồng Bolivia và Himalaya. "Trước đây tôi nghĩ cháo là món nhạt nhẽo, dính dính. Giờ thì tôi biết, mỗi người nấu ra một thứ khác hẳn. Có rất nhiều điều để khám phá trong một chén cháo" - anh nói.

Hai thí sinh giành giải cao nhất năm nay, Seljom và Velik, cũng không phải tay mơ. Món cháo giúp Seljom chiến thắng được làm từ yến mạch đen Na Uy - một loại ngũ cốc từng được trồng rộng khắp châu Âu, nhưng biến mất vào thế kỷ 19. Ông cũng dùng muối biển Na Uy và nước mang từ quê nhà. Một bí quyết nữa của Seljom là dùng muỗng gỗ có khe bản rộng thay vì đũa spurtle truyền thống.

Với Velik, bà từng dự thi năm 2021, rồi năm 2022 mang đến món cháo mặn kiểu Á. Nhưng phải tới lần thứ ba, với công thức jaffle độc đáo, bà mới thực sự gây tiếng vang. Khó khăn lớn nhất lại nằm ở quy định cấm nguyên liệu làm sẵn, mà jaffle thì cần vỏ bánh. Velik phải sáng tạo ra bánh dẹt sữa chua làm tại chỗ, nướng chín trong 30 phút giới hạn.

Ngay cả Miller - người không phải thí sinh và đã rút lui khỏi ban tổ chức cuộc thi - cũng đúc kết được vài 'bí kíp' sau nhiều năm đứng ở hậu đài: "Đừng vội. Cháo có thể nấu nhanh, nhưng ngon thì cần thời gian. Trước khi đi ngủ, ngâm yến mạch trong nước. Sáng ra chỉ mất 15 phút là có nồi cháo hoàn hảo".

"Khi đã nắm được căn bản rồi, cứ tùy hứng sáng tạo. Thêm quả mâm xôi cũng được, một chút đường cũng hay, thậm chí một ngụm whisky. Đó là nồi cháo của bạn, hãy để nó mang hương vị của chính bạn" - ông cười nói.

Miller tiết lộ từng có nhiều ý kiến muốn chuyển cuộc thi sang Thụy Điển, Ireland hay Mỹ, nhưng dân làng Carrbridge phản đối mạnh mẽ. "Nó sinh ra ở đây, nó phải ở đây" - ông nói, nhấn mạnh niềm tự hào địa phương mà cuộc thi mang lại.

Món ăn từ ngàn xưa

Theo tờ The Scotsman, người dân ở quần đảo Outer Hebrides (Scotland) đã ăn cháo ngũ cốc từ hơn 5.500 năm trước.

Phân tích hóa học của Đại học Bristol (Anh) trên các mảnh gốm cổ cho thấy cư dân thời Đá Mới tại đây từng nấu cháo từ lúa mì và sữa ấm, món ăn vừa đơn giản vừa đủ chất cho khí hậu khắc nghiệt vùng Bắc Đại Tây Dương.

Khoảng 1/3 số mảnh gốm khai quật ở đảo Lewis mang dấu vết lúa mì và sữa, chứng minh món cháo sữa đã có mặt tại Hebrides hàng thiên niên kỷ trước.

Yến mạch, nguyên liệu làm nên cháo Scotland ngày nay, xuất hiện muộn hơn nhiều, khoảng năm 600 Công nguyên, khi người La Mã mang giống yến mạch sang làm thức ăn cho ngựa, BBC cho biết. Trong khí hậu lạnh ẩm đặc trưng của Scotland, loại hạt này phát triển mạnh, dần trở thành nguồn lương thực chính, rồi thành biểu tượng văn hóa.

Những bữa sáng bên nồi gang lớn nấu cháo yến mạch từ đó trở thành nghi thức quen thuộc để bắt đầu một ngày mới. Cháo được chan sữa hoặc kem, phần còn thừa đổ vào khuôn gỗ để nguội, cắt lát cho bữa tối.

Ngày nay, nét văn hóa ấy vẫn được nối dài qua Giải vô địch nấu cháo Golden Spurtle tại làng Carrbridge, hay bản đồ du lịch "Scotland's Porridge: A Nation in a Bowl" do Tổ chức du lịch quốc gia VisitScotland phát hành, dẫn dắt du khách qua 18 điểm đến gắn liền với yến mạch: từ tiệm bánh Skibhoul ở đảo Unst, nơi bánh quy yến mạch được nướng bằng nước biển, đến nhà máy bia Black Isle ở Munlochy với loại bia đen nấu từ yến mạch.

"Người Scotland có mối liên kết sâu sắc với món cháo. Ai cũng từng tranh luận chuyện nấu cháo với nước hay sữa, cho muối hay không. Món cháo vừa nuôi sống vừa kết nối chúng tôi" - bà Jill Walker, Giám đốc marketing của VisitScotland, chia sẻ với The Herald.