Dầu thảo dược yadom: Nét văn hóa hít hà của người Thái

Ngày 28-10-2025, thông tin từ Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm (FDA) Thái Lan khiến cộng đồng yêu thích dầu hít thảo dược trong và ngoài nước xôn xao: một lô sản phẩm yadom thương hiệu Hong Thai công thức số 2 bị thu hồi vì không đạt tiêu chuẩn kiểm tra vi sinh vật. 

Cụ thể, lô sản phẩm số 000332, sản xuất ngày 9-12-2024, hạn dùng tới 8-12-2027, vượt quá giới hạn cho phép về tổng số vi sinh vật, nấm men và nấm mốc, đồng thời có sự hiện diện của vi khuẩn nhóm Clostridium spp.

Nhà sản xuất Hong Thai Herbal xác nhận lô hàng khoảng 200.000 đơn vị đã được thu hồi toàn bộ và cam kết phối hợp với cơ quan chức năng để tiêu hủy sản phẩm theo quy định. Công ty cũng thông báo nâng cấp quy trình sản xuất, bổ sung bước kiểm soát chất lượng, trong đó có khử trùng bằng tia UV, nhằm đảm bảo các sản phẩm tương lai an toàn, vệ sinh và đúng tiêu chuẩn y tế.

Channel News Asia cho biết theo quy định của luật Thái Lan, nhà sản xuất sản phẩm thảo dược không đạt chuẩn có thể bị phạt tới 200.000 baht (hơn 160 triệu đồng) và/hoặc tù hai năm; người bán hàng vi phạm cũng có thể chịu phạt 50.000 baht hoặc tù sáu tháng. Cơ quan y tế khuyến nghị người tiêu dùng nên kiểm tra kỹ số lô, hạn dùng và chỉ sử dụng sản phẩm hợp chuẩn.

Sự cố Hong Thai, dù chưa ghi nhận thiệt hại nghiêm trọng, vẫn tạo nên làn sóng chú ý lớn. Bởi thương hiệu này, chỉ trong vài năm, đã trở thành một trong những biểu tượng mới của ngành yadom và cả văn hóa Thái Lan.

Thương hiệu nhiều lần thất bại

Ít ai biết rằng người sáng lập Hong Thai, Teerapong Rabutham, còn gọi là Keng, sinh ra trong một gia đình nghèo đông con ở khu Talat Phlu, Thonburi (Bangkok). Trong những lần chia sẻ với hai tờ Khaosod và Bangkok Post, Rabutham cho biết ông bắt đầu lao động từ năm 13 tuổi với đủ mọi nghề, từ giao hàng đến lưu kho, phục vụ quân đội, rồi lang thang qua nhiều công việc nhỏ lẻ.

Sau khi xuất ngũ, chàng trai trẻ thất bại liên tiếp khi tìm việc kinh doanh, chuyển sang bán tóp mỡ và tương ớt. Một ngày, Rabutham đọc được bài báo về công thức dầu hít thảo dược, chi phí học nghề chỉ 200 baht, và quyết định thử. 

Sản phẩm đầu tiên thất bại, rồi lần thứ hai cũng không khá hơn dù đã phân phối được ở chợ và các trạm xăng. Ông tạm dừng, cho đến khi một phụ nữ bán xăng hỏi: "Sản phẩm của anh đâu rồi? Khách hỏi hoài!". Câu nói ấy trở thành bước ngoặt khiến Keng nhận ra dầu hít của mình cũng có sức hút.

Rabutham bắt đầu tái sản xuất và bán hàng trực tiếp cho các tiểu thương, ghi nhận phản hồi từng khách hàng, chỉnh sửa công thức liên tục, mỗi ngày bán được 30-40 lọ. Nhờ truyền miệng, sản phẩm lan từ chợ nhỏ ra trường đại học, rồi các tỉnh lân cận. Sinh viên - nhóm thường xuyên học khuya, căng thẳng - trở thành khách hàng trung thành.

Từ vài lọ dầu tự pha chế, Hong Thai trở thành một thương hiệu có nhà máy hiện đại, 500 nhân viên, sản lượng hơn 3 triệu đơn vị mỗi tháng, chiếm 15% thị phần dầu hít nội địa Thái Lan. 

Trong thị trường trị giá khoảng 4,5 tỉ baht/năm theo ước tính của công ty sản xuất yadom Bertram (1958) Co, Ltd., Hong Thai kỳ vọng doanh thu 500 triệu baht năm 2024.

Hong Thai hiện có mặt ở nhiều quốc gia châu Á như Malaysia, Việt Nam, Lào, Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc và cả châu Âu. Những gương mặt nổi tiếng như thành viên Lisa của nhóm BlackPink, diễn viên Chris Hemsworth, rapper người Anh Central Cee đều sử dụng. Sản phẩm còn xuất hiện nhiều lần trong series Netflix Mad Unicorn.

Với Rabutham, thành công đến từ triết lý giản dị: "Nếu tự mãn, bạn sẽ không thể tạo ra thay đổi cần thiết. Chỉ có tiếp tục, cải thiện và quyết tâm mới đưa bạn tới đích".

Dược phẩm được nhớ đến đầu tiên

Cảnh tượng người Thái cầm một lọ Hong Thai hay những thương hiệu yadom khác đưa lên mũi xuất hiện khắp mọi nơi, từ các con phố đông đúc đến phòng họp yên tĩnh.

Theo tổ chức Thailand Foundation, khi cơn chóng mặt hay buồn nôn ập đến, biện pháp đầu tiên mà người Thái nghĩ đến, trước cả thuốc tây, chính là yadom. Hương thơm tươi mát của yadom gần như ngay lập tức xua tan cảm giác đau đầu hay tê mỏi. Với nhiều người, yadom không chỉ là thuốc trong nhà, mà còn là vật bất ly thân mỗi khi ra khỏi nhà.

Yadom được Bộ Y tế công cộng Thái Lan liệt vào dạng dược phẩm gia dụng thông thường từ năm 2007, theo Thailand Foundation. Trong tiếng Thái, "yadom" nghĩa là "thuốc để ngửi": ya nghĩa là thuốc, dom nghĩa là ngửi. Đặt gần mũi, hít nhẹ, cảm giác mát lạnh, cay nồng lan tỏa tức thì. Phổ biến nhất là dạng ống nhựa nhỏ gọn, cầm tay. 

Một số thương hiệu nổi bật như Hong Thai với bao bì màu xanh lá hoặc vàng rực rỡ. Thương hiệu lâu đời nhất, Poy Sian, ra đời từ năm 1936, được nhận biết bởi thân ống trắng nhỏ và mùi thơm đặc trưng. Ngoài ra, yadom còn có nhiều biến thể khác: dạng tinh dầu lăn, lọ hít bằng thủy tinh hay kim loại, chứa thảo mộc sấy khô ngâm trong tinh dầu.

Người Thái thường tin rằng yadom giúp giảm chóng mặt, buồn nôn, căng thẳng, mệt mỏi và thậm chí có thể xốc lại tinh thần. Hương thơm mát lạnh, cay nhẹ của nó được cho là giúp kích thích các giác quan, làm tỉnh táo và giảm stress. 

Tùy thương hiệu mà công thức khác nhau, nhưng đa số yadom chứa ba thành phần chính: menthol (bạc hà), camphor (long não) và borneol (long não thiên nhiên). Ngoài ra, các hãng còn thêm tinh dầu thiên nhiên khác như khuynh diệp, oải hương, tràm trà, cam, sả chanh… để tạo bản sắc riêng.

Tuy nhiên, các chuyên gia y tế cảnh báo: hít yadom quá nhiều có thể kích ứng niêm mạc mũi, đặc biệt với người bị viêm xoang, hen suyễn hoặc trẻ dưới 6 tuổi. Một số thành phần như menthol hay camphor có thể gây lệ thuộc nhẹ nếu dùng liên tục. 

Cách dùng đúng được khuyến nghị: hít nhẹ gần mũi, không để ống chạm trực tiếp vào mũi; không dùng chung để tránh lây nhiễm; và nếu triệu chứng kéo dài, nên gặp bác sĩ.

Dù chưa có đủ bằng chứng y khoa để xác nhận hiệu quả điều trị, cảm giác tỉnh táo và dễ chịu mà yadom mang lại là có thật - ít nhất với trải nghiệm của hàng triệu người dùng.

Thứ người Thái yêu "hết lòng, hết mũi"

Trong một bài viết đăng trên tạp chí Thái Lan a day hồi tháng 7, tác giả Ginny Sarakoses cho biết nguồn gốc của yadom bắt rễ từ y học cổ truyền Thái - hệ thống y học lâu đời dựa trên thảo dược và hương liệu để cân bằng năng lượng cơ thể.

Thái Lan là đất nước nhiệt đới nóng quanh năm. Trong không gian ẩm ướt, oi nồng, những sản phẩm thảo dược có tác dụng làm mát, thanh lọc cơ thể trở nên phổ biến. Từ lâu, người Thái đã sử dụng các loại thuốc hương liệu, như bài thuốc Wat Pho giúp giảm chóng mặt, hoa mắt, hay dầu xoa thảo dược để xua tan mệt mỏi.

Theo Thailand Foundation, từ thế kỷ XIX, liệu pháp hương thơm (aromatherapy) đã phổ biến trong xã hội Thái Lan dưới triều vua Rama II (1809-1824). Cơ sở cho nhận định này là tác phẩm Nirat Phukhao Thong (Hành trình đến Núi Vàng) của nhà thơ Sunthorn Phu, trong đó có nhắc đến sở thích của nhà vua đối với các mùi hương. 

Ngày nay, trong đời sống người Thái, không phân biệt tuổi tác và công việc, từ học sinh, nhân viên văn phòng, tài xế taxi đến các cụ bà trong chợ, ai cũng có một lọ yadom trong túi. Yadom có mặt ở khắp nơi trên đất Thái. Loại dầu hít này dễ tìm đến mức bất kỳ ai, từ người địa phương đến khách du lịch, đều có thể mua được.

Theo trang The Thaiger, có thể tìm thấy yadom ở mọi cửa hàng tiện lợi như 7-Eleven, Tops, Lawson, hay các siêu thị lớn như Tesco Lotus và Big C. Các chợ truyền thống, người bán hàng rong và nhà thuốc cũng luôn bày bán nhiều thương hiệu yadom khác nhau. Với những ai sắp rời Thái Lan, cửa hàng miễn thuế tại sân bay là nơi lý tưởng để mua yadom vào phút chót.

Người Thái tin dùng yadom để thông mũi, giảm căng thẳng và tạo cảm giác dễ chịu, đặc biệt trong khí hậu nhiệt đới. Khi làm việc gặp bế tắc hay mệt mỏi, chỉ cần hít một hơi yadom, đầu óc như được giải tỏa. 

Giới trẻ hiện đại còn mang theo khi vui chơi, dùng trên phương tiện công cộng để giảm mùi ô nhiễm hay mùi cơ thể. Dù là sinh viên thức trắng đêm ôn bài hay tài xế đang chôn chân giữa dòng xe kẹt cứng ở Bangkok, họ đều dựa vào mùi hương của yadom để nạp lại tinh thần, giống như tác dụng của nước tăng lực Red Bull.

Có thể được đặt ngang hàng với món xúp Tom Yum, voi trắng hay tượng Phật vàng, yadom đã trở thành biểu tượng văn hóa thân thuộc đại diện cho Thái Lan, hay một "món hàng tối thượng mà người Thái yêu bằng cả trái tim (và cả cái mũi)", theo Thailand Foundation.