Dương Thùy Dương: Một người vẽ giữa trời Tây

8h tối, Berlin vẫn sáng như ban ngày. Mùa hè mới đến, trời vẫn se lạnh. Dương Thùy Dương đón và đưa tôi đến studio vẽ của cô - nơi Dương hằng ngày sáng tác, "trú ẩn" trong thế giới nội tâm của mình, thế giới của một họa sĩ đương đại giữa lòng châu Âu.

Studio nằm ở tầng hầm của một khu tập thể mà nhìn bên ngoài giống như rất nhiều khu tập thể ở Hà Nội, nơi Dương từng sống và trưởng thành cho đến đầu những năm 20 tuổi và vẫn thường trở về.

Dương Thùy Dương học Đại học Mỹ thuật Hà Nội, trước khi có học bổng theo học tại ĐH Mỹ thuật và thiết kế Burg Giebichenstein ở Halle / Saale (Đức) và tốt nghiệp năm 2009. Cô đã có khoảng 20 triển lãm, kể cả solo và nhóm.

Studio chỉ rộng khoảng 25m2, dùng chung trong một không gian rộng khoảng 150m2, với 3 nghệ sĩ khác. Năm ngày trong tuần, Dương đến đây từ 10h sáng và về nhà vào khoảng 5h chiều. Trên bàn là cuốn sách Cá tính miền Nam của nhà văn Sơn Nam mà Dương đang đọc dở. Dương nói mình khi đọc sẽ nhớ được những gì cần nhớ. Chúng tôi cùng ăn kebab - bánh mì Thổ Nhĩ Kỳ đã quá phổ biến ở Berlin đến mức Dương gọi là "đặc sản Berlin" và uống bia lạnh.

Tôi hỏi Dương về "tự do" và "sáng tác". "Sáng tác hội họa là nơi mình được tự do như khi mình mơ. Vậy thì cứ tự do đi, tôi không ràng buộc". Tự do à? Từ "tự do" có thể được hiểu rất linh hoạt. Có thực sự tồn tại không, khi môi trường nghệ thuật cũng chịu tác động của nhiều va đập của kinh tế, từ các nhà môi giới, đại diện, nhà đấu giá, xu hướng "mốt", các tổ chức tài trợ… Tất cả đều có nghị trình riêng. Vậy người nghệ sĩ ở đâu? Một Dương - nghệ - sĩ - ở đâu?

Được biết đến với phong cách hội họa biểu hiện và chân dung kỳ ảo, Dương thường dẫn người xem đi vào một vũ trụ xen lẫn của nội tâm, niềm tin tôn giáo, hiện thực, khiến họ phải mở rộng tâm trí, suy nghĩ về nhân sinh quan, lớn lao hơn chính họ. "Tôi không bó buộc mình bằng một thứ gọi là định hình phong cách. Chả việc gì phải định hình. Vẽ những gì đi từ não mình, qua tim mình, rồi xuống tay mình là được - Dương nói - Bởi vẽ chỉ là công đoạn lao động chân tay cuối cùng. Sáng tác phải bằng tim và não. Tức là cả lý trí và tình cảm. Tôi nạp kiến thức để sản xuất ý tưởng hằng ngày bằng cảm xúc, dùng lý trí để lọc ra ý tưởng nào có thể thành hình".

Trên website của Dương Thùy Dương ghi câu nói của triết gia người Đức Friedrich Nietzsche: "Chúng ta có nghệ thuật để không bị thực tại vùi lấp". Một sự thiên vị lớn dành cho nghệ thuật và trân trọng vai trò của nghệ thuật trong đời sống.

Thực tại của Dương là gì? Một nước Đức đã phát triển nhưng đang đứng trước những bài toán lớn khác. Dương kể cô thấy có những thanh niên đeo tai nghe nhạc, lục tìm chai lọ trong thùng rác để đổi lấy vài xu - hình ảnh mà 10 năm trước không có. Dưới góc nhìn toàn cầu, Đức đang nhận lãnh những kỳ vọng phải hành động để tiếp tục dẫn dắt một châu Âu đang đứng trước nhiều thách thức lớn. Kinh tế đang có nhiều dấu hiệu chưa ổn định. Những lá cờ Ukraine được treo ở các cơ sở ngoại giao hay các trụ sở quan trọng ở Berlin thể hiện quan điểm của châu Âu về cuộc xung đột Nga - Ukraine - là một gánh nặng khác.

Dương sống với hai con đang ở tuổi thanh thiếu niên có nhiều biến đổi về tâm lý và người bạn đời - một nhiếp ảnh gia người Đức. Dương nhìn về Việt Nam - về Hà Nội, Sài Gòn - thấy đó là cơ thể đang sống, đang chuyển động, đang hướng tới tương lai. "Nhiều khi Dương tự hỏi - hay Berlin ngủ quên rồi?".

Nơi đây, mùa hè tuyệt đẹp nhưng có tới 9 tháng mùa đông, 4h chiều đã tối, 9h sáng mặt trời mới thức dậy. Thiếu nắng là một cảm giác không lấy gì làm dễ chịu. Cuối tuần Dương dành cho thiên nhiên. Cuộc sống vừa đủ, gọn ghẽ. Dương nói rằng nghệ sĩ có một đặc điểm: chịu nghèo - rất - giỏi. Tôi nói, nghệ sĩ có niềm vui chứ, đó là có một đời sống tinh thần: họ nhận diện và sống vui trong đời sống ấy. Chẳng phải có nhiều người vẫn đang đi tìm kiếm đời sống tinh thần của mình dù đời sống vật chất đã quá dư thừa. "Hormone lúc hạnh phúc và đau khổ đều hoạt động như nhau, dù cảm xúc đó ở người thiếu thốn vật chất hay dư thừa của cải" - Dương nói.

Cô đặt những câu hỏi về bản ngã, về cái tôi, về sự hiện sinh trong một thế giới rộng lớn trong các tác phẩm của mình. Với nhiều hình thái thể hiện. Một trong số đó là những con cừu ở mọi màu sắc, hình dạng. Chúng chỉ là cái cớ để Dương đặt câu hỏi về tính nguyên bản, độc đáo hay hòa trộn vào đám đông của con người. "Đó là câu chuyện của tôi - một cá nhân trong 8 tỉ người. Không có gì đặc biệt hơn. Câu chuyện của tôi chắc chắn không giống tất cả mọi người, nhưng sẽ giống một số người nào đấy. Thế thì chúng ta có thể nhìn về cái giống và cái khác như thế nào?". Nhiều tác phẩm của cô hầu như chỉ có cái đầu, không có mắt, không có chi tiết. Các hình dạng được gỡ ra, bóc tách ra, rồi cuộn lại với nhau. Ta là ai?

Hai triển lãm được chú ý của Dương là My Agnes (Agnes của tôi) tại Eight Gallery (TP.HCM, 2016) và Post Agnes (Hậu Agnes) tại Hương Ngô Art Space (Hà Nội, 2017). Hình ảnh Agnes bước ra từ tiểu thuyết của Milan Kundera sang thế giới của Dương, thể hiện đời sống nội tâm của người họa sĩ trong hành trình truy tìm cái tôi, cái hiện hữu, cùng những suy niệm của con người.

-----

Dương đang trong giai đoạn tự mình làm mọi việc để có thể đưa tác phẩm tới gần hơn với người yêu nghệ thuật. "Khi vẽ, tôi không quan tâm gì khác, tôi trở thành người không biết gì hết ngoài tác phẩm mình đang vẽ, tức là không phụ thuộc ngoại cảnh. Nhưng khi tác phẩm hoàn thành tôi rất muốn nó trở thành một phần của đời sống" - Dương nói. ■