Frankenstein - Ai khóc cho quái vật?

Mặc chiếc áo phông đen quen thuộc, Guillermo del Toro trò chuyện vui vẻ với khán giả và kết thúc buổi ra mắt với tuyên bố "(Các tác phẩm) AI là thứ chết dẫm!". Đấy là lúc người hâm mộ náo nức tới rạp để xem tác phẩm Frankenstein của ông vào tháng 10 - tháng của lễ hội hóa trang kinh dị Halloween.

Guillermo del Toro, người đã đạt vô vàn giải thưởng lớn từ Oscar, Quả cầu vàng tới Sư tử vàng cho bộ phim The Shape of Water (Dáng hình của nước) ra mắt năm 2017, là một tên tuổi đã quá thân thuộc với người yêu điện ảnh. 

Trước đó, các bộ phim khác của ông như Pan's Labyrinth, Hell Boy được coi là chuẩn mực điện ảnh. Trên hết, ông là nhân vật quan trọng trong việc nâng tầm thể loại thần thoại kinh dị, mê hoặc hàng triệu khán giả trên khắp thế giới với "vẻ đẹp của những con quái vật".

Mang huyền thoại trở lại màn bạc

Tiểu thuyết Frankenstein của nữ nhà văn Mary Shelley kể về việc bác sĩ Victor Frankenstein tạo ra một con quái vật bằng cách ghép những mảnh cơ thể của người chết lại với nhau. Con quái vật sống dậy, bị con người khinh sợ và ghét bỏ. Nó tức giận, quay lại tìm kiếm Victor và giết hại người thân của ông để trả thù. Cả hai giằng co truy đuổi nhau cho tới khi Victor qua đời, và con quái vật tuyên bố rằng nó sẽ tự thiêu.

Sự rùng rợn của câu chuyện đã gây tiếng vang lớn và định hình phong cách kinh dị u ám. Hình ảnh một người đàn ông to lớn, da dẻ tái nhợt, cơ thể chằng chịt đường khâu và trên đầu có ghim một cái đinh vít xuất hiện trong vô vàn các sản phẩm giải trí, thậm chí còn có cả nhân vật chú chó được hồi sinh từ cõi chết Frankenweenie dành cho trẻ em.

Lựa chọn làm một bộ phim với nhân vật đã quá nổi tiếng là một áp lực lớn cho cả đạo diễn lẫn biên kịch, mà Guillermo lại kiêm nhiệm cả hai. Thật khó để xây dựng nhân vật sao cho thú vị mà không bị mang tiếng là đã phá hỏng hình ảnh quen thuộc trong lòng khán giả. 

Thay vì chỉ mượn một ít nội dung hay phong cách, Guillermo quyết định táo bạo, giữ toàn bộ cốt truyện từ tác phẩm gốc. Người xem được chứng kiến lại toàn bộ sự việc như Mary Shelley đã viết từ thế kỷ 19. Khác biệt ở chỗ, lần này họ thấy một góc nhìn tinh tế, sâu lắng hơn hẳn.

"Chỉ có quái vật mới đóng vai Thượng Đế"

Với Frankenstein, Guillermo đào rất sâu chất nhân văn trong tiểu thuyết, cho người xem thấy rõ góc nhìn của cả hai nhân vật: người kiến tạo - bác sĩ Victor và người được tạo ra - quái vật.

Victor tạo ra quái vật bằng tất cả đam mê nghiên cứu của mình, vốn được hun đúc từ khi ông còn nhỏ. Nhưng khi một sự sống đã hình thành, ông không biết phải làm gì tiếp theo với nó. Sự sợ hãi, thất vọng, chán ghét của ông với con quái vật như một ẩn dụ cho sự bất lực lẫn vô trách nhiệm của loài người với thứ họ tạo ra. Mọi ước mơ và thành quả nếu không tính toán tới hậu quả đều có thể trở thành ác mộng. 

Victor cho rằng mình có quyền lực tuyệt đối để điều khiển con quái vật, nhưng sự thật cho thấy một sự sống độc lập lại có tư duy và hướng đi riêng của nó. Con quái vật sống dậy, và không phải là một cỗ máy tuân theo chỉ thị của Victor. Nó mang trong mình một linh hồn non nớt mới được sinh ra, cố gắng hòa nhập với loài người, chỉ để nhận ra cuộc sống khắc nghiệt hơn rất nhiều so với nó nghĩ. 

Và cũng giống như việc nó không thể làm hết được những gì Victor muốn, ở chiều ngược lại, Victor cũng không thể đáp ứng hết những gì nó muốn. Cuối cùng, cay đắng và tổn thương, con quái vật trút những tức giận của mình lên điểm khởi đầu - người đã tạo ra nó. Cả hai vì thế luẩn quẩn trong nỗi thù ghét nhau, trút lên nhau căm hận được nuôi dưỡng bởi sự thất vọng và cô độc.

Và đó là một bộ phim mà tất cả các nhân vật chính - phụ là một tập hợp của những người chưa sẵn sàng. Victor - một người cha chưa sẵn sàng để dành hết yêu thương và kiên nhẫn cho tạo tác của mình. William - em trai của Victor - chưa sẵn sàng để đối mặt với những xung đột máu mủ với anh trai mình. Elizabeth - hôn thê của William - chưa sẵn sàng để bước vào hôn nhân.

Bằng việc mô tả sâu hơn mâu thuẫn nội tâm, Guillermo đã khiến con quái vật trong phim trở nên chân thực và gần gũi. Người xem không khỏi xúc động khi con quái vật chỉ biết bất lực gọi tên Victor khi bị bỏ rơi, bởi đó là chỗ dựa đầu tiên và duy nhất nó biết tới. Khi bộ phim khép lại, ta có thời gian suy ngẫm về toàn bộ những gì đã xảy ra và từ đây, một câu hỏi lớn thình lình xuất hiện: ai mới thực sự là quái vật?

Kinh dị sạch, thần tiên bẩn

Đạo diễn Guillermo có một niềm đam mê chân thành với quái vật. Từ nhỏ ông đã thích vẽ quái vật, rồng và các bộ xương. Ông biến nhà riêng thành một bảo tàng khổng lồ với các tác phẩm kỳ dị, tượng, tranh và sách mà ông sưu tập hoặc tự làm ra. Ông đặc biệt yêu thích các tác phẩm siêu thực của Salvador Dali, vì vậy chất kinh dị trong phim ông luôn đi kèm với nét siêu thực trong hội họa, bay bổng và ám ảnh.

Và vì thế, khác với thể loại kinh dị thường thấy, phim của ông thường không có ý định hù dọa khiến người xem giật mình. Chất kinh dị nằm ở những thứ dị thường, kỳ quặc, trong hiện thực chứ không nằm trong những hình ảnh máu chảy đầu rơi tung tóe. Thậm chí bác sĩ Victor trong phim sau khi mổ xác xong còn lau dọn vứt rác sạch sẽ.

 Tuy vậy, khi chứng kiến hình ảnh hệ thống mạch máu trên cơ thể người được sưu tầm và lưu giữ trong một phiến gỗ như cách người ta sưu tập tem, người xem không khỏi nổi da gà. Hoặc những vết khâu trên cơ thể con quái vật không chỉ là những đường ngẫu nhiên mà được khâu theo các mô và bắp thịt, khiến không ít người bất giác chạm xuống bắp chân mình.

Ngược lại, dù nổi tiếng với việc đưa những chi tiết thần tiên vào phim, đạo diễn Guillermo chưa bao giờ có ý định tạo ra một phiên bản lâu đài cổ tích dát vàng. Trong Pan's Labyrinth, các "nàng tiên" có hình dạng như yêu tinh với tai dài nhọn hoắt, người trần truồng, da dẻ xám xịt và mang đôi cánh rách rưới của côn trùng. 

Ông quan niệm rằng chất huyền ảo cần phải gắn liền với đời sống, nếu sạch sẽ tinh tươm quá thì sẽ quá xa vời. Vậy nên khung cảnh trong Frankenstein cũng tương tự: những bộ trang phục lộng lẫy không tách xa khỏi khung cảnh nhơ nhớp, những tòa lâu đài tráng lệ luôn mang vẻ u buồn, tịch mịch…

Ngoài ra, các tác phẩm của ông đều gắn liền với một sự kiện lịch sử có thật, khiến việc đan xen thực - ảo càng hấp dẫn, như chi tiết bác sĩ Victor và cộng sự bước qua những xác người chất đống trên chiến trường mà chẳng mấy bận tâm. 

Những hình ảnh ẩn dụ mà ông dày công xếp đặt trong bộ phim, cũng là những lát cắt về số phận và thái độ của con người, và vì thế, quá trình xem bộ phim này cũng là quá trình của những phút giây suy ngẫm.

Hình bóng người cha

Đạo diễn Guillermo, tên đầy đủ là Guillermo del Toro Gómez, sinh trưởng tại Mexico trong một gia đình trung lưu. Khi ông lên 10, cha ông trúng số, ăn nên làm ra và ông được đi học ở trường tư thục đắt tiền. 

Doanh nhân Juan Cumming, bạn học cùng lớp với Guillermo, chia sẻ với người viết bài này về môi trường thời kỳ đó: một xã hội Công giáo phụ quyền đậm nét, nơi người cha nắm giữ toàn bộ quyết định trong gia đình dù có vô lý ra sao. Mối quan hệ cha - con được xây dựng theo hướng người hướng dẫn và môn sinh hơn là người thân ruột thịt.

Có lẽ vì lớn lên trong môi trường như vậy nên trong tất cả các tác phẩm của Guillermo, nhân vật người cha luôn có một mô típ: quyền lực, cứng nhắc, quan tâm con cái chỉ ở mức độ hờ hững hoặc khắc nghiệt quá đà. Người mẹ thì thường dịu dàng nhưng yếu ớt, thậm chí yểu mệnh.

Trong Frankenstein, nhân vật bác sĩ Victor cũng trải qua một mối quan hệ thiếu thốn tình thương từ người cha, rồi chính ông cũng là một "người cha" thiếu trách nhiệm với con quái vật mình đã tạo ra. 

Tuy vậy, khác với bản gốc trong truyện khi Victor căm hận con quái vật tới cuối đời, nhân vật Victor trong phim đã có một cái kết khác để khép lại câu chuyện Frankenstein một cách yên bình, có lẽ giống như những gì mà đạo diễn Guillermo tâm niệm và mong muốn: một mối quan hệ cha con êm đềm, để từ đó không có con quái vật nào được sinh ra nữa.