Giờ phút sống còn của Ukraine

Sáng 24-11, Văn phòng Tổng thống Ukraine loan báo: "Hôm 23-11-2025, đại diện của Hoa Kỳ và Ukraine đã gặp nhau tại Geneva để thảo luận về đề xuất hòa bình của Hoa Kỳ. Các cuộc đàm phán diễn ra mang tính xây dựng, tập trung và tôn trọng lẫn nhau, nhấn mạnh cam kết chung hướng tới một nền hòa bình công bằng và lâu dài".

Sau những diễn biến cấp tập trên chiến trường khoảng một tháng qua, có vẻ như cuối cùng các bên ít ra đã chịu nghiêm túc ngồi vào bàn đàm phán.

Đoạn thông báo trên cho thấy để tiến tới một khả năng ra khỏi chiến tranh, phía Ukraine đã phải đàm phán với... Hoa Kỳ không chỉ một lần, mà nhiều lần, và hai bên đã không đơn giản gật đầu ngay, trái lại đã có những lúc không cùng một ý: 

"Các cuộc thảo luận đã cho thấy những tiến bộ đáng kể trong việc thống nhất lập trường và xác định rõ ràng các bước tiếp theo".

Thuyết phục Mỹ còn khó hơn?

"Những tiến bộ đáng kể" đó là gì? Dựa trên tình hình chiến trường, phải chăng là Ukraine lần lượt "buông bỏ" hết yêu cầu này tới yêu cầu khác để nghe theo ý của đồng minh. 

Những tranh cãi qua lại tuy không được công khai, nhưng phần nào có thể thấy qua câu thòng thêm trong thông báo chung giữa Washington và Kiev: "Bất kỳ thỏa thuận nào trong tương lai đều phải tôn trọng hoàn toàn chủ quyền của Ukraine".

Có thể ngầm hiểu hai bên đã đàm phán nhiều lần về vấn đề then chốt là chủ quyền của Ukraine. 

Cụ thể lúc này là Ukraine sẽ giữ chủ quyền trên lãnh thổ của mình là bao nhiêu, ở đâu; chủ quyền nhưng sẽ gồm những hạn chế như thế nào; không còn chủ quyền ở đâu..., và trên tất cả: Có phải hội ý đồng minh Hoa Kỳ trong mọi vấn đề liên quan tới chủ quyền và thực thi chủ quyền không?

Đây không là một suy diễn, mà là phản ánh một thực tế khắc nghiệt của quan hệ Hoa Kỳ - Ukraine: Ukraine đàm phán với đồng minh về chủ quyền của mình, chớ không phải với đối phương. 

Cũng có thể hiểu rằng do Hoa Kỳ đang đàm phán với Nga mà không có mặt Ukraine, nên Ukraine đặt vấn đề chủ quyền của mình phải được đảm bảo trong mọi thỏa thuận tương lai. Đòi hỏi này ngụ ý chỉ khi Hoa Kỳ có nghĩ đến việc bảo vệ chủ quyền của Ukraine, Ukraine mới có thể nghĩ tới "một nền hòa bình vững vàng và công bằng".

Rõ ràng, khi đặt yêu cầu này sau yêu cầu về chủ quyền, phía Ukraine cho thấy có vẻ như đang sợ bị bán đứng. Để hy vọng rằng các cam kết này không "cuốn theo chiều gió", Văn phòng Tổng thống Ukraine cho biết đã đàm phán "soạn thảo một văn kiện khung về hòa bình được cập nhật và hoàn thiện".

Trình thuật của Ngoại trưởng Hoa Kỳ

Chuyện Ukraine đàm phán ráo riết với Hoa Kỳ được chính Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tóm lược trong cuộc họp báo cùng ngày 23-11 tại Geneva. 

Ông cho biết các đàm phán với Ukraine đã bắt đầu từ trước đó gần ba tuần, nội dung là về một văn bản nền tảng mà phía Hoa Kỳ đã phổ biến, hai bên đã đóng góp ý kiến trong ba tuần đó, trước khi thông qua. Theo ông Rubio, Hoa Kỳ mong muốn "Ukraine cùng Hoa Kỳ nhận thức rõ ràng về các ưu tiên, các lằn ranh đỏ và các vấn đề quan trọng đối với cả hai bên".

Nôm na mà nói, Hoa Kỳ muốn Ukraine nay hiểu đâu là những gì mà Hoa Kỳ "OK", những gì không. 

Đáng chú ý, trong cuộc đàm phán về "văn bản nền tảng" đã nói tới, có sự tham gia của Bộ trưởng Lục quân Hoa Kỳ Daniel P. Driscoll - điều cho thấy hẳn đã có những trao đổi trên bản đồ, mà trong giai đoạn hiện nay không phải là những hướng và mục tiêu tấn công, mà là những triệt thoái trong tương lai gần của một thỏa hiệp hòa bình.

Ngoại trưởng Rubio cũng cho biết phía Hoa Kỳ đã gặp gỡ tại Kiev các bên liên quan khác trong nền chính trị Ukraine, từ lập pháp, hành pháp, tới quân đội và các bên khác, nhằm thu hẹp những khác biệt về quan điểm. 

Ông Rubio cho biết kết quả cuộc gặp: "Hôm nay, chúng tôi đến đây với một mục tiêu, và mục tiêu là 28 điểm hoặc 26 điểm, tùy thuộc vào văn bản nào khi nó tiếp tục phát triển, và cố gắng thu hẹp những điểm còn bỏ ngỏ. Và chúng tôi đã đạt được điều đó một cách đáng kể hôm nay".

Loan báo này của Ngoại trưởng Rubio phản ánh đường lối cố hữu của Hoa Kỳ khi đến một giai đoạn nào đó, tạm hiểu là giai đoạn mà chính quyền địa phương bớt tầm quan trọng đối với Washington. 

Đó là lúc Hoa Kỳ bắt đầu tham khảo "các bên liên quan khác", thường là các thủ lãnh quân đội và chính khách không trong chính quyền, hay thậm chí là đối lập. Tài liệu lịch sử còn ghi rõ, 62 năm trước, đại sứ Mỹ tại Việt Nam cộng hòa Henry Cabot Lodge đã tiếp xúc với một số tướng lĩnh Sài Gòn ngay trước biến cố 1963 ở miền Nam Việt Nam.

Trả lời một nhà báo về khả năng tiếp xúc với Nga, Ngoại trưởng Rubio cho biết phía Hoa Kỳ đã bắt đầu tìm hiểu lập trường của Nga qua nhiều cách, bằng văn bản, bằng lời nói..., và nay hy vọng có thể đạt được thỏa thuận. 

Ông Rubio quả quyết: "Chúng tôi muốn hoàn thành việc này càng sớm càng tốt... Điều quan trọng là hôm nay chúng ta đã đạt được những tiến bộ đáng kể, đã thực sự tiến triển. Vì vậy, tôi rất lạc quan rằng chúng ta sẽ đạt được điều đó rất sớm".

Tới đây, Ngoại trưởng Rubio lặp lại "định đề" nhân đạo mà Tổng thống Donald Trump đã mấy lần nói tới từ đầu nhiệm kỳ: "Chúng tôi muốn điều đó sớm xảy ra bởi vì sẽ có nhiều người - từ hôm nay đến thời điểm chúng ta giải quyết vấn đề này, sẽ có thêm nhiều người chết. Sẽ có thêm nhiều sự tàn phá xảy ra. Mục tiêu của chúng tôi là chấm dứt cuộc chiến này càng sớm càng tốt, nhưng chúng tôi cần thêm một chút thời gian".

Điều gì tạo cơ hội đàm phán?

Có vẻ như Ukraine đang "trứng chọi đá" khi quân số phòng thủ ở đó chỉ là 1/8 so với quân số Nga đang tấn công, thậm chí lên tới 1/10, theo Mykola Bielieskov của Viện Nghiên cứu chiến lược quốc gia Ukraine, được Kyiv Post 5-11 trích lời. 

Trong góc nhìn của mình, sau khi ghi nhận những cuộc tấn công vào các thành phố Pokrovsk và Kupyansk, Bielieskov tự hỏi: "Liệu đây có phải là một bước đột phá của Nga? Liệu tình thế đã thay đổi? Hay những gì đang diễn ra hiện nay nhiều khả năng là đỉnh điểm của những nỗ lực của Nga nhằm chinh phục ít nhất một điều gì đó trong năm nay?".

Phải nói rằng ở trận Pokrovsk, quân đội Nga ở thế đa số tuyệt đối. Trong chiến tranh, vẫn có quan niệm cho rằng phe tấn công, nếu hội đủ quân số theo tỉ lệ 3/1 so với quân phòng thủ, thường có cơ hội chiến thắng. 

Những khảo sát vào năm 1986 của Cơ quan Phân tích khái niệm Lục quân Hoa Kỳ về 600 trận chiến trên bộ từ năm 1600 đến năm 1973 kết luận rằng một lực lượng tấn công nhỏ hơn tỉ lệ 3/1 thường gặp rủi ro lớn hơn nhiều do không có đủ quân để tạo ra và khai thác một lỗ hổng bên phía quân địch, do lẽ bên phòng thủ thường có lợi thế sân nhà cả vật chất lẫn tinh thần, từ địa hình, vị trí ẩn núp, mức độ chuẩn bị, khả năng phong tỏa khu vực, khoảng cách tiếp tế, khoảng cách đến quân tiếp viện.

Thành ra, nhật báo nổi tiếng của Thụy Sĩ Le Temps đã giựt tít: "Pokrovsk đối mặt nguy cơ không thể rút lui". Theo tờ báo của đất nước trung lập từ 210 năm qua, Pokrovsk và Myrnohrad, hai thị trấn lân cận ở vùng Donetsk, gần như bị quân đội Nga bao vây hoàn toàn. 

Quân Ukraine đứng trước nguy cơ không thể rời khỏi đây để rút lui. Bài báo mô tả một góc trận chiến: "Ngồi dưới lớp ngụy trang màu xám của chiến hào, Bourdon cúi đầu và nhắm mắt lại. Hôm trước, anh đã mất một đồng đội trong đơn vị tại Myrnohrad, tử trận do hỏa lực pháo binh Nga. Thi thể cần được di tản, nhưng việc này rất khó khăn..., bởi Myrnohrad và Pokrovsk, hai thị trấn lân cận ở vùng Donetsk, đang bị quân Nga bao vây gần như hoàn toàn".

Đầu sáng thứ hai 17-11, Viện Nghiên cứu chiến tranh (ISW) loan tin lực lượng Nga đang nỗ lực khép chặt vòng vây tại Pokrovsk. Đoạn phim được định vị địa lý công bố hôm 16-11 cho thấy lực lượng Nga đã thực hiện nhiệm vụ xâm nhập có quy mô tương đương một đội hỏa lực hoàn chỉnh ở phía bắc Pokrovsk. 

Người phát ngôn của một lữ đoàn Ukraine hoạt động theo hướng Pokrovsk đã báo cáo rằng lực lượng Nga đã quay lại tiến hành xâm nhập Pokrovsk bằng các nhóm bộ binh nhỏ gồm 2-3 quân nhân thay vì tấn công cơ giới, có thể là để phản ứng với sự thất bại của các cuộc tấn công như vậy.

Một quân nhân Ukraine hoạt động ở khu vực chiến thuật Kostyantynivka-Druzhkivka lân cận nói rằng quy mô các nhóm xâm nhập của Nga gần đây đã giảm từ 5-7 binh sĩ xuống còn tối đa 3 người. 

Một quân nhân Ukraine chuyên điều khiển drone theo hướng Pokrovsk cho rằng chiến thuật này dựa trên hy vọng tỉ lệ sống sót cao và thành công trong việc chiếm giữ các cứ điểm hơn là tấn công quy mô lớn.

Trong bối cảnh chiến sự không ngớt đó, nổi lên những tuyên bố của Tổng thống Trump ủng hộ dự luật trừng phạt các đối tác của Nga nhằm mục đích gây sức ép buộc Matxcơva phải nhượng bộ mới về vấn đề Ukraine. Dmitry Suslov, Phó giám đốc Trung tâm nghiên cứu toàn diện châu Âu và quốc tế thuộc Trường Kinh tế cao cấp, giải thích: 

"Đây là một nỗ lực nhằm gia tăng áp lực lên Nga ngay lập tức, nhằm làm rõ rằng chính quyền Trump sẽ tìm kiếm những nhượng bộ mới từ Nga và gia tăng áp lực lên các quốc gia mà chính quyền Trump đã quan tâm", Tass 17-11 loan tin. Đó là bối cảnh dẫn tới khả năng đàm phán sắp tới.■