Hai sắc hoa AI & nỗi phẫn nộ của người yêu cây

Những người yêu cây từ lâu vốn đã cảnh giác với hình ảnh bị Photoshop quá tay, nhưng sự tiến bộ gần đây của AI đã thay đổi tất cả. Cộng đồng yêu cây cảnh phẫn nộ vì trót yêu những dáng cây, sắc hoa không có thật.

"K ẻ nào lại cho phép hình ảnh những cái cây giả do AI tạo được đăng tràn lan trên nhóm của chúng ta thế này?" - một người trong cộng đồng Houseplant Central với gần 1 triệu thành viên trên Facebook bức xúc. "Có cả video về cây giả nữa. Bực hết cả mình" - một người khác bình luận.

Thứ khiến các thành viên trong nhóm này và nhiều nơi khác ở Mỹ giận dữ là những loại thực vật lạ lùng như trầu bà Nam Mỹ màu hồng pastel hay hoa hướng dương tím. Hình ảnh những loài cây rực rỡ, kỳ ảo nhưng không tồn tại trong thực tế được quảng cáo rầm rộ, kèm lời chào bán hạt giống. 

Không ít người yêu cây đã vô tình trở thành nạn nhân của các trò lừa này. Nhiều người mất tiền tươi thóc thật, chứ không đơn thuần là thất vọng vì không sở hữu được loài hoa độc lạ.

Cây, hoa "không tưởng"

Nhiều blog, podcast và cộng đồng chuyên về cây cảnh đã liên tục cảnh báo người yêu hoa khi ngày càng nhiều cửa hàng online dùng hình ảnh cây giả do AI tạo ra - thường rực rỡ và mang vẻ ngoài độc đáo - để lừa khách hàng mua hạt giống.

"Mỗi độ xuân về, tuần nào chúng tôi cũng nhận được không ít câu hỏi về những loại cây 'lạ' do AI tạo ra" - Casey Schmidt Ahl, quản lý cộng đồng tại Colonial Gardens, một trung tâm cây cảnh ở thị trấn Phoenixville (bang Pennsylvania), chia sẻ với The Verge. Cô viết một bài blog để hướng dẫn người chơi cây cảnh nhận biết các chiêu lừa AI trên mạng. 

"Chúng tôi luôn nhắc khách rằng đó là ảnh do AI dựng ra, hoặc ít nhất cũng đã bị Photoshop hết cỡ. Vì nếu chỉ bảo là 'không có loại cây này đâu' thì thế nào họ cũng lại lên mạng tìm mua ở chỗ khác" - Ahl nói thêm.

Theo bài viết của Ahl, một khách hàng từng gọi đến hỏi về một loại hoa huyết tâm (Lamprocapnos spectabilis) màu đen. Đây là loài cây có những cánh hoa rủ xuống trông như trái tim đang nhỏ giọt. 

Nhưng Ahl chỉ có hoa huyết tâm trắng và hồng. Vì thế, cô đã thử tìm phiên bản màu đen trên mạng và thấy rõ các dấu hiệu cảnh báo cho thấy đây là sản phẩm do AI tạo ra: chỉ có hình ảnh duy nhất của "hoa huyết tâm đen" xuất hiện trên nhiều trang web, hoàn toàn không có thông tin chi tiết nào về cách phát triển hay nhân giống loài này.

Thông tin sai lệch về chăm sóc cây do chatbot hay ứng dụng AI 'xào lại' cũng xuất hiện thường xuyên. Ahl giải thích từ lâu việc chăm cây vốn đã có nhiều yếu tố truyền miệng và giả khoa học, kiểu như nhúng cành vào mật ong để kích rễ hay rắc bột quế để chữa thương cho cây; giờ có thêm AI, lượng thông tin sai còn nhiều hơn - từ các ứng dụng nhận diện cây cho tới những influencer trên mạng thường lặp lại mẹo chăm cây mà chẳng dẫn nguồn.

Khi viết blog cho Colonial Gardens, Ahl luôn dựa vào nghiên cứu khoa học và tài liệu chính thống, chứ khó mà biết AI như ChatGPT lấy dữ liệu từ đâu. "Với chúng tôi, điều quan trọng là mọi lời khuyên phải dựa trên nền tảng khoa học" - cô nói. 

Ahl cũng cho rằng sự bùng nổ của các influencer - dễ nổi tiếng trên mạng nhưng hiếm khi trích dẫn nghiên cứu - khiến các trung tâm cây cảnh ngày càng mất kết nối với khách hàng. Người chơi cây tin những gì trên mạng hơn, lại còn ngại tìm tới chuyên gia để hỏi trực tiếp.

Mạng xã hội giờ đây chẳng khác gì khu vườn ảo, ngập tràn những loài cây "không tưởng": phong lữ xanh ngọc, hướng dương tím, cỏ pampas xanh lam, cúc vạn thọ đen hay hoa hồng bảy sắc, tất cả đều nở rộ quanh năm, mùa nào cũng thấy người đăng bán.

Nếu nhớ lại, những "bông hoa kỳ ảo" tương tự đã xuất hiện trên eBay, Etsy hay Amazon hơn chục năm nay, trước khi có AI tạo sinh. Tưởng rằng thời gian dài như thế đủ để người chơi cây cảnh có "kháng thể", nhận ra màu sắc và hình dáng phi lý đến mức khó tin, nhưng nhìn vào con số hàng ngàn lượt mua, rõ ràng không ít người đã bị lừa và mất tiền.

Cũng không phải ngẫu nhiên mà những loài cây bất khả thi này thường được bán dưới dạng hạt giống. Sau khi mua và phát hiện sản phẩm không đúng mô tả, khổ chủ quay lại khiếu nại và thấy người bán đã biến mất từ lâu.

Hủy hoại sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên

Hầu hết các cộng đồng cây cảnh trên Reddit đều cấm hình ảnh tạo bởi AI, nhiều thành viên phản đối gay gắt các lời khuyên chăm sóc cây từ AI vì thường sai và thiếu yếu tố con người. 

Việc chăm sóc cây vốn khác nhau tùy môi trường sống, kinh nghiệm và dụng cụ, nhưng quan trọng hơn, nội dung do AI tạo ra - từ ảnh cây giả đến thông tin sai lệch - làm suy yếu sự gắn kết cộng đồng, vốn là lý do nhiều người tìm đến các diễn đàn này.

"Hầu hết mọi người tìm đến để kết nối xã hội dựa trên trải nghiệm thật, trong một cộng đồng có những người giống họ. Nếu không thì đơn giản chỉ cần Google để tìm câu trả lời là được" - người dùng Caring_Cactus, điều hành bốn diễn đàn phụ liên quan đến cây trên Reddit, nói với The Verge. Các quản trị viên khác cũng gặp khó khăn với lượng lớn nội dung tự động do bot AI đăng tải.

Ngoài ra, hình ảnh và các mẹo chăm sóc "ảo" do AI tạo ra có thể làm mất đi sự kỳ diệu của việc tham gia quá trình phát triển của cây thật. 

"Có rất nhiều lý do để người ta làm vườn, bao gồm hỗ trợ động vật hoang dã và côn trùng thụ phấn bằng cây bản địa, hay tự trồng thực phẩm của mình. Nhưng những hình ảnh và trò lừa đảo từ AI không quan tâm đến việc giúp bạn đạt được những mục tiêu đó mà chỉ muốn thu hút sự chú ý của bạn, thậm chí lừa bạn mua hạt giống hướng dương xanh" - Ahl nói.

Cô nói thêm rằng việc nhờ AI nhận diện cây hoặc tìm nguyên nhân cây chết thông qua ảnh chụp cũng giống như đi đường tắt, làm mất đi ý nghĩa thực sự của thú vui làm vườn, chăm sóc cây cối. 

"Thay vì quan sát cây, đảm bảo chúng được tưới đúng cách hoặc hỏi chuyên gia, bạn chỉ đơn giản chụp ảnh và để ứng dụng AI cho câu trả lời. Làm thế nghĩa là bạn đã để AI suy nghĩ hộ, và không còn gắn bó hay chú tâm đúng nghĩa với việc chăm cây nữa" - cô viết.

Hình ảnh phi thực do AI tạo ra cũng có thể khiến những loài cây thật, vốn đẹp đến mức trông như "thần thoại" bị coi là giả, làm mất đi sự kỳ diệu mà người sưu tầm cảm nhận đối với những giống cây mới, chẳng hạn mắt giống hoa dạ yến thảo phát sáng trong bóng tối vừa thực sự được giới thiệu năm nay. "[AI đẩy] chúng ta ngày càng xa rời thiên nhiên, và mọi người bắt đầu đặt câu hỏi ngay cả với những loài hoa tuyệt đẹp có thật" - Ahl kết luận.

Theo tiến sĩ Giovanni Aloi, chuyên nghiên cứu cách thiên nhiên được thể hiện trong nghệ thuật, tất cả chúng ta đều bị cuốn hút bởi những loài cây hiếm và lạ. Các vị vua, nhà khoa học và cả các nghệ sĩ đều luôn khao khát sở hữu những loài cây độc quyền. Internet khiến những loài cây quý hiếm này dễ tiếp cận hơn với tất cả mọi người, nhưng nó cũng làm cho việc phân biệt đâu là loài thật sự quý hiếm và đâu là hư cấu trở nên khó khăn hơn.

Sự lan truyền không thể kiểm soát của các loại cây do AI tạo đã làm xói mòn nghiêm trọng niềm tin mà người làm vườn từng dành cho Facebook hay Instagram, xem chúng như những nguồn thông tin đáng tin cậy về thú vui này. 

"Liệu những người bị thu hút bởi vẻ ngoài giả tạo của cây do AI tạo ra có còn nhận ra và trân trọng nét duyên dáng tinh tế, những khiếm khuyết tự nhiên của những loài cây đang bị đe dọa mà chúng ta thật sự cần bảo vệ?" - Aloi đặt vấn đề trong một bài viết cho trang web của Harvard Divinity School hồi tháng 2. 

Theo ông, những hình ảnh này đánh lừa chúng ta theo cách không khác gì các bức ảnh cơ thể phụ nữ bị Photoshop nặng nề trong những năm 2000. "Chúng bóp méo nhận thức, khiến cây thật trở nên kém ấn tượng, thậm chí bị coi là không mong muốn vì trông không bắt mắt" - ông giải thích.

Bực bội và chán nản, những người yêu cây nay phải đều đặn chèn những banner lớn với dòng chữ "FAKE - ẢNH TẠO BỞI AI" vào phần bình luận dưới các bài đăng phát tán hình ảnh đó. 

"Những bức hình này không chỉ là trò tưởng tượng bay bổng, mà là một phiên bản số của loài hoa quỷ (fleur-du-mal)" - Aloi viết, và giải thích: chỉ cần nhấp vào liên kết "mua ngay" ở cuối bài, máy tính của bạn có thể lập tức bị nhiễm phần mềm độc hại.

Cả thế giới Internet đang vất vả đương đầu với nội dung tạp nham do AI tạo ra (Xem bài "Từ "hổ lốn AI" đến nỗi lo Internet chết", TTCT số 27-2025). Cây hoa giả có phải là chuyện không đáng bàn giữa những nội dung đó? Aloi không nghĩ vậy. 

"Thật bi kịch khi mỗi lần nhìn thấy một loài cây lộng lẫy trên mạng, phản xạ đầu tiên của ta lại là nghi ngờ: nó có thật hay chỉ do máy tạo ra. Chúng ta đã đánh mất niềm tin vào cái đẹp ngay trước mắt mình, đó là một cái giá quá đắt, nhất là trong một thế giới vốn đã ngập tràn hình ảnh về mất mát và bạo lực. Đây là tương lai mà chúng ta phải ngăn chặn, một viễn cảnh tuyệt đối không nên để bén rễ và lan rộng" - ông viết.