Mắng con cũng hại như đánh con

Bạo hành bằng lời nói là một trong bốn hình thức ngược đãi trẻ em theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), đặc trưng bởi kiểu hành vi người lớn dùng ngôn ngữ thù địch kéo dài, thường xuyên chỉ trích, đe dọa hoặc liên tục hạ thấp trẻ như việc dùng từ ngữ tiêu cực "ngu dốt", "vô dụng", "kém cỏi"… khiến trẻ cảm thấy bị coi thường, đổ lỗi, đe dọa, sợ hãi, chế giễu hoặc vô giá trị. Điều này khác với việc thỉnh thoảng ba mẹ nổi nóng và nói ra điều gì đó tổn thương cho con trong lúc nóng giận.

Tại Anh, theo một nghiên cứu năm 2023, cứ 5 trẻ em thì có 2 trẻ (41%) bị bạo lực bằng lời nói, trong đó hơn một nửa phải chịu đựng hằng tuần và cứ 10 trẻ thì có 1 trẻ phải chịu đựng hằng ngày. Trên toàn cầu, ước tính cứ 6 trẻ thì có 1 trẻ phải chịu đựng bạo hành thể chất và cứ 3 trẻ thì có 1 trẻ phải chịu đựng bạo hành bằng lời nói. Điều này cho thấy mức độ phổ biến của bạo hành bằng lời nói, song hiện nay các chính sách lại có xu hướng tập trung vào bạo hành thể chất, mà thường bỏ qua tác động tiềm ẩn của chúng.

Tác hại của lời nói tiêu cực.

Đầu tháng 8, tạp chí BMJ Open công bố một nghiên cứu tổng hợp dữ liệu từ 7 công trình trước đó, với sự tham gia của 20.687 người trưởng thành tại Anh và Xứ Wales (giai đoạn 2012-2024), nhằm đánh giá tác động lâu dài của bạo lực thể chất và ngôn ngữ thời thơ ấu đối với sức khỏe tâm thần khi trưởng thành.

Nghiên cứu đã sử dụng các câu hỏi về bạo lực thể chất và lời nói ở trẻ em bằng cách sử dụng công cụ Trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu (ACE) đã được xác thực, Thang đo sức khỏe tâm thần Warwick-Edinburgh ngắn và kết hợp với sức khỏe tâm thần của người lớn.

Những người tham gia được hỏi về tần suất họ trải qua các trạng thái sau trong 2 tuần gần nhất: cảm thấy lạc quan về tương lai; cảm thấy mình có ích; cảm thấy thư giãn; giải quyết vấn đề tốt; suy nghĩ sáng suốt; cảm thấy gần gũi với người khác; và có khả năng tự quyết định về các vấn đề của bản thân. 

Câu trả lời được chấm điểm từ 1 (không bao giờ) đến 5 (luôn luôn), sau đó cộng lại. Sức khỏe tinh thần thấp được xác định khi điểm số thấp hơn trung bình hơn một độ lệch chuẩn (tương đương 1/6 số người tham gia khảo sát).

Kết quả cho thấy trong khi bạo hành thể xác liên quan đến việc tăng 52% khả năng gặp phải tình trạng sức khỏe tinh thần kém (nguy cơ trầm cảm, lo âu, rối loạn cảm xúc…) khi trưởng thành thì bạo hành bằng lời nói có khả năng gây tăng cao hơn ở mức 64%. 

Tỉ lệ sức khỏe tinh thần kém ở những người chưa từng bị bạo hành là 16%, tăng lên 22,5% đối với bạo hành thể xác; 24% đối với bạo hành bằng lời nói và 29% đối với cả bạo hành thể xác và lời nói.

"Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy ngôn ngữ hạ thấp, làm nhục và lăng mạ nhắm vào trẻ em có thể gây ra những tác động lâu dài đến sức khỏe tâm thần, ít nhất là nghiêm trọng như những tác động liên quan đến bạo hành thể xác" - giáo sư Mark Bellis của Đại học Liverpool John Moores, tác giả chính của nghiên cứu, nói với The Guardian.

Điểm hạn chế: đây là một nghiên cứu quan sát và dữ liệu dựa trên việc hồi tưởng và báo cáo về bạo hành bằng lời nói và thể chất, do đó có thể có những sai sót. Tuy nhiên với một cỡ mẫu lớn và phương pháp hợp lý, kết quả nghiên cứu đã nhanh chóng nhận được sự quan tâm của các nhà khoa học cũng như kêu gọi mạnh mẽ sự quan tâm của các nhà quản lý, bởi từ lâu, bạo lực bằng lời nói chưa được chú trọng đúng mức. 

"Chúng ta phải đưa vấn nạn bạo lực bằng lời nói ra khỏi bóng tối và quan tâm đến nó như các hình thức ngược đãi khác. Đây là một trong những nguyên nhân dễ phòng ngừa nhất gây ra các vấn đề sức khỏe tâm thần" - giáo sư Peter Fonagy của Đại học College London (UCL) nói.

Lời nói tiêu cực làm thay đổi não bộ

"Việc tiếp xúc liên tục với tình trạng bạo lực, bao gồm cả bạo lực bằng lời nói, sẽ dẫn đến những thay đổi sinh học đáng kể trong cấu trúc và chức năng của não" - giáo sư Eamon McCrory, nhà tâm lý học lâm sàng tại (UCL), nói với The Guardian vào tháng 4, trước khi có kết quả nghiên cứu mới.

Để chứng minh, một nghiên cứu tổng hợp nhằm đánh giá các tác động của bạo lực bằng lời nói về mặt tâm lý, thần kinh và các mối quan hệ, đặc biệt là ở thanh thiếu niên trong giai đoạn từ năm 2010-2023 được tiến hành và đăng trên tạp chí nghiên cứu liên ngành Arizona vào tháng 6-2025. 

Kết quả cho thấy việc tiếp xúc với bạo lực bằng lời nói, đặc biệt là trong thời thơ ấu và thanh thiếu niên, có thể làm thay đổi các con đường thần kinh liên quan đến căng thẳng, trí nhớ và kiểm soát xung động, dẫn đến hậu quả lâu dài về nhận thức và cảm xúc.

Đơn cử, khi chúng ta yêu cầu một người đọc một danh sách các từ ngữ tiêu cực, chỉ trong vài giây, chúng có thể khiến tâm trạng của người đọc trở nên tồi tệ hơn. Tác động của những từ ngữ tiêu cực còn được khuếch đại hơn nữa khi chúng được nói ra trong hoàn cảnh nhất định, ngữ điệu cùng với biểu cảm giận dữ của người nói. Tất cả sẽ ngay lập tức kích hoạt hạch hạnh nhân, trung tâm chỉ huy cảm xúc, nơi những liên tưởng trong quá khứ có thể ảnh hưởng đến việc ra quyết định.

Những từ ngữ tiêu cực thường gắn liền với những trải nghiệm tiêu cực khiến chúng trở thành một thông điệp cảnh báo cho não bộ. Những trẻ thường xuyên bị bạo hành bằng lời nói trở nên nhạy cảm, ngay cả với những điều bình thường trong cuộc sống. Một biểu cảm trên khuôn mặt, một câu nói đùa hay một lời nhận xét thiện chí từ người khác... cũng có thể bị hiểu nhầm là đe dọa, khiến trẻ dễ nổi giận để tự vệ hoặc nhanh chóng rút lui khỏi các mối quan hệ.

Mặt khác, khi não của nạn nhân được quét bằng phương pháp cộng hưởng từ chức năng (fMRI), kết quả nghiên cứu hình ảnh cho thấy có những điểm tương đồng với những người bị chấn thương đầu. Tiếp xúc lâu dài với bạo lực bằng lời nói có thể dẫn đến những thay đổi, đặc biệt là ở vỏ não trước trán và hệ viền, nơi chi phối việc ra quyết định, điều hòa cảm xúc và phản ứng với căng thẳng. 

Do đó, những trẻ từng bị bạo lực bằng lời nói có nguy cơ cao hơn mắc chứng lo âu, trầm cảm, khó khăn trong việc xử lý cảm xúc, lạm dụng chất kích thích và nguy cơ tự tử hoặc tự gây thương tích cao hơn.

Sự công kích bằng lời nói của cha mẹ, thầy cô hoặc bạn bè bao gồm đổ lỗi, lăng mạ, mắng mỏ, chỉ trích hoặc đe dọa trẻ em có thể tạo ra một môi trường tâm lý thù địch, dẫn đến căng thẳng mãn tính, rối loạn cảm xúc, rối loạn ăn uống, khó tin tưởng người khác, khó khăn trong việc phát triển các mối quan hệ gắn bó tích cực trong tương lai và đặc biệt khó tin tưởng vào giá trị, năng lực của bản thân. 

"Những lời chỉ trích mà người lớn nhận được khi còn nhỏ là nguyên nhân chính gây ra nỗi lo lắng, đau đớn và đau khổ sau này của họ, ngay cả khi họ đã mất hàng thập kỷ để cố gắng chứng minh rằng những lời đó là sai" - giáo sư Eamon McCrory nói.

Từ những nghiên cứu trên cho thấy bạo lực bằng lời nói, mặc dù không gây ra thương tích trên cơ thể nhưng có tác động lâu dài, sâu sắc đến khả năng điều chỉnh cảm xúc, lòng tự trọng và sức khỏe tinh thần của trẻ. Từ đó nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về các biện pháp can thiệp, giáo dục phụ huynh và các chương trình phòng ngừa tại trường học để chống lại tổn thương tâm lý do bạo lực bằng lời nói gây ra.