Ngưỡng chịu thuế: đường dài đi tới sự công bằng

Thu nhập bao nhiêu phải chịu thuế?

Các nước trên thế giới đều có ngưỡng thu nhập miễn thuế nhằm miễn trừ cho người có thu nhập thấp, ngưỡng này tùy thuộc vào chính sách phúc lợi và mức sống.

Các nước phát triển đặt ngưỡng thu nhập chịu thuế ở mức tương đối thấp so với thu nhập bình quân. Còn ngưỡng chịu thuế ở các nước đang phát triển thường tương đương hoặc cao hơn thu nhập bình quân đầu người để hỗ trợ người lao động thu nhập thấp.

Ở Thái Lan, thu nhập cá nhân từ 0 đến 150.000 baht/năm (khoảng 4.200 USD) được miễn thuế hoàn toàn. Để tiện hình dung: thu nhập bình quân của người dân nước này là 7.345 USD/năm (2024). Từ trên mức đó, Thái Lan áp dụng thuế suất lũy tiến từ 5% tăng dần, chỉ đến khi thu nhập trên 5 triệu baht (139.000 USD) mới chịu thuế suất cao nhất 35%.

Philippines miễn thuế cho người có thu nhập dưới 250.000 PHP/năm (tương đương 115 triệu VND), khoản thu nhập vượt mức này bắt đầu đánh thuế 20% rồi tăng dần.

Tại Trung Quốc, mỗi cá nhân thu nhập vượt 60.000 tệ (tương đương 224 triệu đồng) mới bị đánh thuế theo biểu lũy tiến từ 3 - 45%.

Singapore cũng áp dụng ngưỡng khá cao: cá nhân có thu nhập mỗi năm dưới 20.000 SGD (khoảng 411 triệu VND) được miễn thuế, thu nhập trên mức đó mới chịu thuế bắt đầu từ 2% lũy tiến đến tối đa 24%.

Có thể thấy đa số quốc gia đều không đánh thuế trên phần thu nhập tối thiểu đủ nuôi sống người dân, và chỉ thu thuế trên phần thu nhập vượt ngưỡng. Các nước thường thiết kế biểu thuế lũy tiến để đảm bảo không có "bước nhảy" đột ngột về số thuế phải nộp tại ranh giới ngưỡng. Chỉ phần thu nhập vượt ngưỡng mới phải chịu thuế nên người nộp thuế không bị thiệt hại nặng khi vượt qua một ngưỡng thuế. Cách này khác hoàn toàn cách đánh thuế hộ kinh doanh dựa trên doanh thu của Việt Nam hiện hành.

Một số nước có quy định đặc biệt để tránh thiệt thòi cho người thu nhập cận ngưỡng. Vương quốc Anh áp dụng mức giảm trừ cá nhân 12.570 bảng/năm, khoảng giảm trừ này thấp dần đối với người có thu nhập cao dần. Người có thu nhập vượt 100.000 bảng/năm thì khoảng giảm trừ sẽ giảm dần, và mất hẳn khi thu nhập trên 125.140 bảng/năm.

Nói cách khác, ngưỡng thuế ở các nước được thiết kế linh hoạt và công bằng: vừa chừa "phần không chịu thuế" đủ để bảo vệ người thu nhập thấp, vừa có biểu thuế lũy tiến để người thu nhập cao đóng góp nhiều hơn, nhưng tránh tạo ngưỡng cứng gây biến động nghĩa vụ thuế đột ngột.

Tại Mỹ, các ngưỡng thu nhập trong biểu thuế được tự động điều chỉnh mỗi năm theo tỉ lệ lạm phát. Năm 2022, Sở Thuế vụ Mỹ (IRS) đã nâng các ngưỡng thu nhập ở từng bậc thuế thêm khoảng 3% để phản ánh mức lạm phát.

Nước Anh cũng định kỳ xem xét tăng mức giảm trừ cá nhân theo lạm phát (hiện là 12.570 bảng). Chính phủ Anh cũng từng bị chỉ trích vì cố định mức giảm trừ gia cảnh quá lâu trong khi lạm phát tăng cao. Việc gắn ngưỡng thuế với biến động kinh tế giúp duy trì tính công bằng theo thời gian, tránh hiện tượng khi lương danh nghĩa tăng do lạm phát mà người dân lại phải chịu thuế cao hơn.

Khai thuế điện tử được giảm mức đóng

Để giảm gánh nặng hành chính cho các hộ kinh doanh nhỏ, nhiều quốc gia áp dụng chế độ thuế đơn giản. Có nơi đánh thuế theo tỉ lệ cố định trên doanh thu (presumptive tax) hoặc thuế khoán theo ngành nghề đối với hộ kinh doanh rất nhỏ. Khi cơ sở kinh doanh đủ lớn thì buộc phải chuyển đổi mô hình. Ví dụ, Thái Lan cho phép doanh nghiệp cá thể nộp thuế thu nhập cá nhân, nhưng nếu doanh thu vượt mức nhất định thì phải chuyển sang lập công ty. Tương tự, Trung Quốc hiện có cả loại hình doanh nghiệp cá thể và "hộ kinh doanh tiểu chủ", nhưng khi quy mô hộ tiểu chủ lớn lên phải đăng ký theo luật doanh nghiệp cá thể hoặc tuân thủ các nghĩa vụ kế toán đầy đủ hơn.

Xu hướng quản lý hiện đại là ứng dụng công nghệ và dữ liệu trong quản lý thuế hộ kinh doanh. Nhiều nước xây dựng hệ thống thuế điện tử thuận tiện cho cá nhân kinh doanh kê khai, nộp thuế, đồng thời tích hợp dữ liệu từ nhiều nguồn như ngân hàng, hóa đơn điện tử, máy POS... để giám sát doanh thu của hộ kinh doanh và chống thất thu thuế. Chẳng hạn, cơ quan thuế kiếm soát dữ liệu từ máy quẹt thẻ (POS) của hộ kinh doanh để biết được doanh số bán hàng thực tế.

Hàn Quốc, Nhật Bản miễn/giảm thuế vài năm đầu khi hộ kinh doanh "lên" doanh nghiệp, Trung Quốc miễn thuế môn bài, giảm thuế thu nhập cá nhân cho hộ mới chuyển đổi, Indonesia đơn giản hóa báo cáo thuế cho doanh nghiệp siêu nhỏ để khuyến khích các cá nhân kinh doanh lập doanh nghiệp. Những biện pháp này vừa tạo động lực cho hộ kinh doanh mở rộng và chính thức hóa, vừa đảm bảo nhà nước quản lý được doanh thu thực khi quy mô kinh doanh của cơ sở tăng lên.

Nhiều nước coi trọng việc hướng dẫn và hỗ trợ kỹ thuật cho hộ kinh doanh thực hiện kê khai thuế. Hàn Quốc triển khai miễn phí phần mềm kê khai HomeTax từ năm 2010 và khuyến khích mạnh mẽ hộ kinh doanh sử dụng kê khai điện tử. Cơ quan thuế Hàn Quốc thậm chí khấu trừ 1% số thuế phải nộp cho các hồ sơ nộp qua mạng như một ưu đãi. Nhờ đó, tỉ lệ hộ kinh doanh chuyển sang kê khai điện tử tăng nhanh, giảm tình trạng thất thu thuế và thúc đẩy khu vực kinh tế chính thức phát triển.

Tại Indonesia, chính phủ tập trung số hóa quy trình qua việc áp dụng hệ thống hóa đơn điện tử bắt buộc, tích hợp mã số thuế cá nhân - hộ kinh doanh để liên thông dữ liệu ngân hàng, qua đó giúp hộ kinh doanh dễ tiếp cận tín dụng chính thức và kiểm soát dòng tiền hiệu quả. Những ứng dụng công nghệ số này hỗ trợ cơ quan thuế phát hiện kịp thời gian lận, đồng thời giúp hộ kinh doanh dễ dàng tuân thủ nghĩa vụ thuế hơn (vì quy trình được tự động hóa một phần).■