Những đối thoại có ích

Những thành quả

Theo Văn phòng Ban chỉ đạo trung ương (gọi tắt là Ban chỉ đạo), trong năm năm qua Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành, sửa đổi, bổ sung các chủ trương, chính sách phòng chống tham nhũng (PCTN) như minh bạch tài sản, thu nhập, kiểm tra, giám sát... trên 300 văn bản các loại (nghị định, quyết định, nghị quyết, nghị quyết liên tịch, chỉ thị).

Các bộ, ngành cũng không ít việc: chỉ tính từ tháng 10-2010 đến nay đã ban hành 693 thông tư, 64 thông tư liên tịch quy định, hướng dẫn việc thực hiện pháp luật trong việc quản lý tài chính, tài sản, cán bộ, công chức; thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại tố cáo... Xuống đến các địa phương cũng đã có đến 2.070 văn bản mới được ban hành đồng thời sửa đổi, bổ sung 2.121 văn bản cũ nhằm hướng dẫn thực hiện các chính sách, pháp luật về PCTN.

Trên 5.200 văn bản pháp quy các cấp nói trên đã tạo thành hành lang pháp lý tương đối đầy đủ cho công tác PCTN. Gọi là “tương đối đầy đủ” vì theo Ban chỉ đạo, vẫn còn chậm trong việc xây dựng các quy định về kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn... Nói như thế là do trong số các biện pháp PCTN, nổi bật và được quan tâm nhiều nhất vẫn là biện pháp kê khai tài sản, thu nhập.

Dẫu sao việc kê khai tài sản đã có tiến bộ rõ rệt qua từng năm và đi vào nền nếp: đến nay đã có 13 bộ, ngành, cơ quan trung ương và 11 địa phương báo cáo đã hoàn thành 100% việc kê khai tài sản; các bộ ngành, địa phương khác cũng báo cáo đã kê khai được 97,7%, qua đó đã có tác dụng phòng ngừa tham nhũng nhất định.

Trên bình diện khác, từ năm 2007 đến nay Ban chỉ đạo đã chỉ đạo xử lý dứt điểm 18/26 vụ án nghiêm trọng và phức tạp, theo dõi đôn đốc, kiểm tra việc xử lý 24 vụ án tham nhũng nghiêm trọng, phức tạp khác, trong đó dứt điểm 11 vụ. Theo báo cáo của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, trong năm năm (2007-2011) các cơ quan tố tụng đã khởi tố 1.406 vụ với 3.035 bị can về các tội tham nhũng, bình quân mỗi năm khởi tố khoảng 280 vụ với trên 600 bị can.

Đánh giá năm năm thực hiện Luật PCTN, Ban chỉ đạo kết luận khá thẳng thắn: “Trên một số lĩnh vực, tham nhũng đã được kiềm chế... Tuy nhiên vẫn còn nhiều mặt hạn chế, yếu kém như chậm bổ sung, sửa đổi các cơ chế, chính sách, quy định, dẫn đến hiệu quả thấp trong thực hiện. Việc tự phát hiện hành vi tham nhũng trong từng cơ quan, tổ chức, đơn vị còn rất hạn chế; số vụ việc, vụ án tham nhũng được phát hiện và xử lý còn thấp so với tình hình thực tế; một số vụ việc, vụ án tham nhũng xử lý chậm, kéo dài, gây tâm lý hoài nghi trong nhân dân về tính nghiêm minh của pháp luật. Tham nhũng vẫn còn nghiêm trọng và diễn biến phức tạp, vẫn còn là vấn đề bức xúc và là mối quan tâm lớn của toàn xã hội”.

Bình luận của các đối tác

Dẫn chứng cơ bản, theo ông, là kết quả các nghiên cứu khác nhau (1) kết luận rằng tham nhũng đã trở nên “phổ biến”, hối lộ cũng đã trở nên “phổ biến”! Theo cố vấn chính sách của UNDP, khi tham nhũng và hối lộ đã được xem là “phổ biến” thì vấn đề quan trọng và tiên quyết chính là: liệu các cơ quan PCTN có đủ kỹ năng, năng lực và công cụ để đánh giá tình hình tham nhũng cũng như giám sát các nhà hoạch định chính sách có hiệu quả? Theo ông, PCTN một khi đã được xác định là vấn đề quyết tâm chính trị sẽ đòi hỏi cơ quan PCTN phải đủ mạnh về chức năng, nguồn lực và năng lực, và rằng quyền giám sát cần được thực hiện trong thực tế thay vì chỉ trong quy định.

Cũng có những nghiên cứu tại sao người dân ngại tố giác để tìm hiểu hành vi tố giác của người dân trong thực tế như thế nào, có gì vướng mắc khiến người dân không tố giác. Theo kết quả khảo sát, có đến 85,4% số cán bộ, công chức và 78,2% người làm trong các doanh nghiệp được hỏi đã trả lời rằng họ “không quan tâm tới PCTN bởi lo ngại bị trù dập”. Theo ông Alfaro, các nghiên cứu dẫn chứng này cho thấy môi trường (xã hội) hiện chứa đựng nhiều thách thức cho việc tố giác hay tố cáo. Có thể thấy từ các kết quả dẫn chứng trên sẽ giải thích được những nhận xét trong tham luận của Ban chỉ đạo như: “Việc tự phát hiện hành vi tham nhũng trong từng cơ quan, tổ chức, đơn vị còn rất hạn chế”.

Vấn đề đặt ra, theo cố vấn chính sách của UNDP - Việt Nam, là với chừng đó nghiên cứu đã thực hiện, rút ra kết quả như là những dẫn chứng, liệu các dẫn chứng đó có được sử dụng hay không? Các dẫn chứng đó có phục vụ quá trình hoạch định chính sách PCTN hay không? Và hơn thế nữa, có phục vụ quá trình thực thi chính sách PCTN hay không?

Liệu chống tham nhũng sẽ có kết quả gì hay không? Một chuyên gia khác, ông James Anderson của Ngân hàng Thế giới (WB), đã rời Hà Nội về Washington lại cất công bay trở lại dự hội thảo này để quả quyết rằng qua các nghiên cứu đã từng thực hiện ở một số quốc gia cũng trong thời kỳ chuyển đổi như Romania, Bulgaria và Gruzia, tham nhũng đã giảm từ năm 2002-2005 và giảm tiếp từ năm 2005-2008 (mốc thời gian của các cuộc nghiên cứu liên tiếp).

Ở cả ba nước này, nổi bật nhất là đã có Luật tiếp cận thông tin, việc kê khai tài sản và lợi tức đã được thực hiện quyết liệt và công khai cho người dân, thủ tục hành chính đã được đơn giản hóa tối đa. Từ đó cho thấy tham nhũng là một vấn đề nan giải thực đấy, nhưng không đến nỗi phải mất nhiều thế hệ mới giảm bớt tham nhũng được! Thành ra, câu hỏi đặt ra trong PCTN là: hành động hay lời nói?

Vì vậy, những cuộc đối thoại như thế quả là bổ ích!

__________

(1) - Báo cáo phát triển con người Việt Nam năm 2010 - Các thể chế hiện đại.
- Đo lường tham nhũng toàn cầu, 2010. “Hướng tới minh bạch” và “Minh bạch quốc tế”.
- Chỉ số quản trị và hành chính công cấp tỉnh.
- Khảo sát liêm chính trong thanh niên, 2011, tổ chức “Hướng tới minh bạch”.
(2) Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAP)