Ra ngõ gặp life coach

Vấn đề là việc quản lý ngành dịch vụ được định giá gần 3 tỉ USD này vẫn đang bị bỏ ngỏ, dẫn đến nhiều biến tướng.

Từ năm 2015 đến 2019, số lượng huấn luyện viên chuyên nghiệp trên toàn thế giới đã tăng 33% trên toàn cầu, theo báo cáo năm 2020 của Liên đoàn Huấn luyện quốc tế (ICF). ICF ước tính ngành công nghiệp huấn luyện chuyên nghiệp toàn cầu trị giá 2,85 tỉ USD, với 71.000 huấn luyện viên chuyên nghiệp trên toàn thế giới.

Nhu cầu được "huấn luyện cuộc sống" đặc biệt tăng cao trong đại dịch COVID-19. Từ tháng 4 đến tháng 10-2020, số lượng tuyển dụng cho vị trí huấn luyện viên cá nhân và chuyên nghiệp tăng hơn 51% kể từ năm 2019, theo Báo cáo Việc làm mới nhất của LinkedIn.

Người huấn luyện cuộc sống

Theo định nghĩa của ICF, một trong những tổ chức tự hình thành sớm nhất trong lĩnh vực này, life coaching là hợp tác với khách hàng để kích thích tư duy và sáng tạo, kết hợp truyền cảm hứng nhằm giúp họ phát huy tối đa tiềm năng cá nhân và nghề nghiệp của mình.

Nghề coach được chia làm hai nhánh chính theo chuẩn ICF: huấn luyện cuộc sống (life coach) và huấn luyện doanh nghiệp (business coach). Trong mỗi nhánh còn có nhiều ngách, chẳng hạn huấn luyện cuộc sống gồm có huấn luyện cặp đôi, huấn luyện cho người độc thân, huấn luyện làm cha mẹ, huấn luyện duy trì sức khỏe và tinh thần, huấn luyện vươn tới thành công; còn huấn luyện doanh nghiệp bao gồm huấn luyện tinh thần khởi nghiệp, tố chất lãnh đạo, cách làm việc với lãnh đạo cấp cao và nhiều ngách khác.

Trong mỗi lĩnh vực đó, các huấn luyện viên (coach), hay còn được gọi với cái tên mỹ miều tự phong là "chuyên gia khai vấn", đóng vai trò là những đối tác có suy nghĩ trung lập, gợi mở để khách hàng trả lời các câu hỏi của bản thân. Họ không đưa ra lời khuyên trực tiếp. 

"Khách hàng là chuyên gia trong cuộc sống của chính họ. Coach không mách bảo, mà lắng nghe sâu sắc để có thể hỏi khách hàng những câu hỏi hay nhất" - Davia McMillan, chủ tịch chi nhánh ICF Úc, nói với báo Sydney Morning Herald.

Coach thường gặp khách hàng mỗi tuần hoặc hai tuần một lần. Theo ICF, chi phí trung bình cho một buổi gặp là 130 USD, nhưng mức cao nhất có thể lên tới 1.000 USD.

Thả nổi quản lý

Nhu cầu cao, thù lao nhiều con số, nhưng bất ngờ thay, ngành nghề này không yêu cầu bất kỳ năng lực chuyên môn hay giấy phép nào. Điều này cho phép bất kỳ ai cũng có thể tự gọi mình là một chuyên gia khai vấn mà không cần trải qua dù chỉ một ngày đào tạo.

Điển hình là trường hợp của Alyse Parker, một người ảnh hưởng (influencer) trên YouTube kiêm một chuyên gia khai vấn 26 tuổi không hề có bằng cấp hoặc học vấn liên quan đến nghề life coach. 

Đài CNBC cho biết Parker có gần một triệu người theo dõi trên các mạng xã hội. Cô ghi lại mọi thứ trong cuộc sống hằng ngày của bản thân trên kênh YouTube của mình, từ các mối quan hệ đến sức khỏe và trạng thái tinh thần.

Nhận thấy nhiều người theo dõi đánh giá cao về việc cô chia sẻ lối sống và muốn học theo, Parker đã tạo ra các khóa học life coach theo nhóm kéo dài 12 tuần với giá 3.000 USD mỗi người. Trong vòng 4 năm tính đến thời điểm trò chuyện với CNBC, cô đã huấn luyện cho hơn 200 phụ nữ.

Ngoài cảnh báo "huấn luyện viên của bạn có khi chẳng cần học hành ngày nào mà cũng tự xưng như thế", Sydney Morning Herald cũng lưu ý rằng chưa có giám sát chính phủ trong lĩnh vực này. 

ICF cung cấp chứng chỉ cho huấn luyện viên và chương trình đào tạo, đồng thời yêu cầu mỗi cá nhân hoàn thành một số giờ huấn luyện và đào tạo nhất định để đạt ba trình độ coach tương ứng là trợ lý, chuyên nghiệp và chuyên gia. Tổ chức này cũng có ban hành quy tắc đạo đức và quy trình khiếu nại, song Chính phủ Úc không hề giám sát những tổ chức huấn luyện cuộc sống như ICF và đội ngũ hành nghề này.

Tháng 10-2021, trong bài viết "Tôi là người khai vấn, bạn là huấn luyện viên cuộc đời: sự trỗi dậy của một ngành không được quản lý" cho tờ The Guardian, tác giả Rachel Monroe mô tả hoài nghi của những người ghi danh học để trở thành người huấn luyện cuộc sống tại trường đào tạo Life Coach School (LCS, Mỹ).

Theo đó, các học viên cho rằng chất lượng các khóa học không như kỳ vọng. Họ cũng tự hỏi liệu Brooke Castillo, người sáng lập LCS, có đang bán đi một ảo mộng không thể đạt được về một nghề life coach béo bở, trong khi ít người kiếm được hàng trăm nghìn USD như trường quảng cáo. Mức lương trung bình của một huấn luyện viên cuộc sống ở Bắc Mỹ là 62.500 USD/năm, theo khảo sát năm 2020 của ICF.

Vấn đề là, theo các học viên, những người dạy họ nói thẳng rằng nếu sau khi hoàn thành các khóa học của LCS và ra nghề mà họ không kiếm được nhiều thu nhập thì đó là do họ không quản lý được suy nghĩ của mình chớ không phải trường dạy kém.

Điểm chung của những tổ chức huấn luyện cuộc sống như ICF, LCS và TCI (xem box) là đều do những cá nhân sáng lập, tự công nhận và cung cấp chứng chỉ cho học viên. Doanh thu của những tổ chức này đến từ hai đầu: huấn luyện trực tiếp cho khách hàng và đào tạo ra các life coach, với học phí lên đến hàng chục nghìn USD, kèm lời hứa hẹn họ sẽ tìm thấy ý nghĩa cuộc sống và có được thu nhập cao ngút nếu theo nghiệp life coach.

Đừng nhầm lẫn với liệu pháp tâm lý

Huấn luyện cuộc sống và liệu pháp tâm lý (therapy) có nhiều điểm tương đồng, tuy nhiên theo Đài CNBC, hai khái niệm này có một số khác biệt quan trọng.

Life coach giúp đỡ người khác phát triển kỹ năng và tiến bộ trong cuộc sống. Life coach thường tập trung vào tương lai và đánh giá những gì người học muốn đạt được, rồi cung cấp cho họ các công cụ và phương pháp để đạt được mục tiêu đó. 

Trong khi đó, liệu pháp tâm lý tập trung vào các vấn đề tâm lý và sức khỏe tinh thần của một người để họ có thể cải thiện chất lượng cuộc sống. Liệu pháp tâm lý đa dạng từ trò chuyện đến trị liệu hành vi, giúp người bệnh xử lý các vấn đề về cảm xúc, lo âu, trầm cảm và các bệnh tâm lý khác.

Một điểm khác biệt quan trọng là liệu pháp tâm lý được quy định chặt chẽ và yêu cầu các chuyên gia phải có bằng cấp, chứng chỉ, và thường phải tuân theo các tiêu chuẩn đạo đức.

John Kim, người có cả giấy phép hành nghề trị liệu lẫn chứng chỉ huấn luyện cuộc sống, chỉ ra thêm sự khác biệt giữa hai loại hình này, trong một bài hỏi đáp với Psychology Today: "Liệu pháp nhắm đến chữa lành, còn huấn luyện cuộc sống hướng tới phát triển bản thân. Trị liệu đưa bạn từ đau khổ quay về bình thường, còn huấn luyện cuộc sống đưa bạn từ bình thường lên rực rỡ".

Điều đáng báo động là nhiều người tìm đến life coach, thay vì liệu pháp tâm lý, để chữa trị các bệnh tâm lý do kỳ thị xã hội đối với người mắc các bệnh này; trong khi đó, nhiều người hành nghề huấn luyện cũng làm liều điều trị bệnh tâm lý cho khách hàng dù không hề có chuyên môn, theo một phóng sự điều tra camera ẩn do Đài CBC (Canada) thực hiện vào tháng 2-2022.

"Mối đe dọa lớn nhất đối với ngành là những người chưa được đào tạo và cư xử phi đạo đức. Chúng tôi không có cách nào ngăn chặn những bất cập đó vì ngành này không được kiểm soát" - McMillan thẳng thắn nhìn nhận với Sydney Morning Herald. Chủ tịch ICF Úc nói ông chỉ còn cách khuyên những ai có nhu cầu trải nghiệm dịch vụ life coaching nên phỏng vấn coach để tự kiểm chứng trước khi đăng ký tham gia khóa huấn luyện của họ.

Trong bài viết "7 cách phát hiện huấn luyện viên kinh doanh hay cuộc đời là thật hay giả mạo" cho trang Inc, tác giả Andrew Thomas cảnh báo không phải ai tự giới thiệu mình là coach đều có thể giúp bạn, nhất là các huấn luyện viên ăn liền (insta-coach), những người tự trang bị kiến thức vội vàng đâu đó rồi tự xưng là huấn luyện viên cuộc sống.

"Đọc Sức mạnh của Hiện tại của Eckhart Tolle, xem các bài nói chuyện TED của tiến sĩ Brene Brown [như Sức mạnh của sự tổn thương hay Lắng nghe sự xấu hổ] và tìm hiểu về luân xa (chakra) không mang lại cho bạn kiến thức chuyên môn hoặc tài năng để hướng dẫn người khác trong quá trình chữa lành, hoặc những đột phá hay thay đổi cuộc sống mà họ cần có" - Thomas gay gắt.