Tập đoàn Wagner: Thực và ảo

Tin tức về việc thủ lĩnh Yevgeny Prigozhin của tập đoàn quân sự Wagner dọa sẽ rút quân khỏi trận chiến Bakhmut (Artyomovsk) nếu không nhận được đạn dược và vũ khí tạo cảm giác ông này là "người hùng", nếu không dày công trạng thì cũng là "hô mưa gọi gió" được.

Phải nói là Bộ Quốc phòng Nga đã có một thái độ kỳ lạ với lực lượng Wagner: trong khi thông tấn xã Nga Tass vẫn đều đều loan tin chiến sự của lực lượng này thì báo cáo chiến sự hằng ngày của Bộ Quốc phòng gần đây lại không hề nêu tên họ. Cách đưa tin kỳ lạ này phản ánh những xung đột cả ngấm ngầm và công khai giữa bộ này và Wagner.

Tại sao ông Prigozhin nổi nóng

Báo chí thế giới hôm thứ sáu 5-5 nhất loạt đưa tin: "Thủ lĩnh Wagner dọa rút khỏi Bakhmut, gay gắt đả kích giới quân sự Nga" (The Washington Post). 

Reuters trích phát biểu của ông Prigozhin thóa mạ Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu và Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov, ghi hình tại một nghĩa trang: "Chúng tôi thiếu đến 70% đạn dược. Shoigu! Gerasimov! Đạn dược đ** đâu? Những kẻ chịu trách nhiệm sẽ phải xuống địa ngục". Chịu trách nhiệm điều gì?

Thủ lĩnh Prigozhin nói ngay, chỉ vào những xác chết xung quanh: "Đây là những chàng trai Wagner đã chết hôm nay. Máu vẫn còn tươi. Họ đến đây với tư cách lính tình nguyện và đang chết dần chết mòn để các ông có thể béo lên trong văn phòng của mình". 

Prigozhin nhấn mạnh Wagner sẽ tổn thất ít hơn 5 lần nếu được cung cấp đầy đủ đạn dược, đồng thời dọa sẽ rút quân khỏi Artyomovsk (Bakhmut của người Ukraine) sau ngày 10-5.

Câu hỏi không khỏi đặt ra là ông Prigozhin và lực lượng của ông đóng vai trò gì trong chiến tranh Ukraine, trong bộ máy quân đội Nga, và sự nổi tiếng "người hùng" từ đâu mà ra, đến mức ông trở nên "bất khả xâm phạm" khi lớn tiếng mắng nhiếc cả lãnh đạo quốc phòng cấp cao như vậy?

Wagner và ông Prigozhin nổi tiếng nhất có lẽ trong khoảng một tháng qua, khi chiến sự Bakhmut kịch liệt chưa từng thấy, giành giựt từng thước đất. 

Như có thể thấy sáng sớm thứ hai 8-5, Tass loan tin ở vị trí trân trọng góc trái phía trên trang web của họ: "người sáng lập tập đoàn Wagner, Yevgeny Prigozhin, cho biết các đơn vị Wagner đã tiến được thêm 280m theo nhiều hướng, chiếm thêm được 53.000m2; quân địch vẫn còn kiểm soát 2,37km2 [Bakhmut]". 

Hay cũng Tass thông báo tình hình hôm 5-5: "Dù thiếu đạn pháo nghiêm trọng, hôm nay các đơn vị Wagner đã tiến được 170m theo nhiều hướng". Rồi hôm 4-5 là "tiến được tới 230m". Quả là trận đánh vô cùng khốc liệt, giao tranh cả ngày có khi chỉ tiến được không đầy 200m, mà trong thành phố chỉ là tiến được 4 cột đèn!

Các bản tin này của Tass, được báo chí các nước trích lại, ngày qua ngày càng tạo nên hình ảnh "người hùng" của Prigozhin và lực lượng Wagner. Đọc báo chỉ thấy mỗi Wagner đang chiến đấu ở Bakhmut, chớ không thấy quân đội Nga đâu. 

Điều này tương phản với các "báo cáo về tiến triển của chiến dịch quân sự đặc biệt" hằng ngày của Bộ Quốc phòng Nga. Nếu không có Tass, mà chỉ theo tin Bộ quốc phòng, e rằng sẽ không ai hay biết gì về lực lượng Wagner. 

Ví dụ, báo cáo đề ngày 6-5 của Bộ Quốc phòng Nga chỉ ghi: "Ở hướng Donetsk, các phân đội tấn công tiếp tục tiến hành các hoạt động chiến đấu chống lại kẻ thù ở phía tây Artyomovsk. Các đơn vị nhảy dù đang kìm hãm sự di chuyển của địch ở hai bên sườn".

Đọc kỹ báo cáo ngày 6-5 và các báo cáo trước đó, có thể thấy: 

(1) Bộ Quốc phòng Nga loan tin chiến sự tổng thể trên 5 mặt trận khác nhau, trong đó 4 mặt trận Kupyansk, Krasny Liman, Nam Donetsk & Zaporozhye, và Kherson, chủ yếu là đánh bằng không quân và pháo binh. 

(2) Chỉ riêng khu vực Donetsk mới có giao tranh của bộ binh. Song lực lượng nào của Nga tham chiến trực tiếp thì Bộ Quốc phòng chỉ cho biết là "các phân đội xung kích tiếp tục tiến hành các hoạt động tấn công địch ở phía tây Artyomovsk". 

Dễ hiểu là sau hai đợt huy động quân chính quy, phía Nga giờ phải "tiết kiệm con người" và để Wagner cáng đáng phần việc gây nhiều thương vong nhất.

Từ đó phát sinh nghịch lý lực lượng chủ lực (Wagner) thì "bị" nặc danh, còn lực lượng hỗ trợ (quân đội Nga) thì được nêu danh chi tiết, như trong báo cáo ngày 5-5: "Lính dù với các tổ lái xe tăng trực thuộc tiếp tục tiêu diệt địch ở hướng Artyomovsk. 

Các tổ UAV của binh chủng nhảy dù đã phát hiện ra đơn vị địch đang ẩn náu trong một ngôi nhà tróc nóc. Tổ lái xe tăng di chuyển vào khu vực đã đươc phát hiện chỉ định và phá hủy các công sự quân sự Ukraine bằng pháo 125mm".

Vậy là dù quân Wagner chủ sự cuộc tấn công, giành giật suốt mấy tháng trời từng khối nhà ở Bakhmut, họ vẫn cứ bị gọi "nặc danh" trên trang web chính thức của Bộ Quốc phòng. 

Thực tế tác chiến ở môi trường đô thị, mỗi căn nhà, mỗi cửa sổ, mỗi mái nhà đều là mỗi hang ổ rình rập của những họng súng tử thần. 

Từ đó có thể hiểu tại sao ông Prigozhin hôm chủ nhật vừa rồi, sau khi cho biết đã chiếm được 95% Bakhmut, lại phát biểu: "Tôi không có tham vọng để lại dấu ấn của mình với tư cách "người đã chiếm Artyomovsk"". Mấy lời chua chát tột cùng này tiếp nối bằng đe dọa sẽ rút quân khỏi chiến trường là có thể hiểu được.

Wagner là gì?

Tình báo quốc phòng Anh trong báo cáo đề ngày 20-1-2023 cho biết Sở Đăng ký thống nhất nhà nước Nga hôm 27-12-2022 đã chính thức đăng ký Tập đoàn Wagner là pháp nhân có hoạt động được khai báo là "tư vấn quản trị". 

Nhà sáng lập tiên khởi là Dmitriy Valeryevich Utkin, cựu trung tá và chỉ huy lữ đoàn một đơn vị đặc biệt của Tổng cục Tình báo Nga (GRU), cựu binh chiến tranh Chechnya. 

Tên gọi "Wagner" (đầy đủ là Wagner PMC) xuất phát từ sở thích với âm nhạc của nhà soạn nhạc lỗi lạc người Đức Richard Wagner của ông Utkin, nhất là khúc giao hưởng hào hùng Ritt der Walküren biểu thị chiến tranh mà xưa kia Hitler rất mê.

Wagner xuất đầu lộ diện năm 2014 ở Ukraine trong cuộc chiến Donbass, hỗ trợ lực lượng ly khai thân Nga của Donetsk và Luhansk. Sau Donbass, Wagner xuất hiện cùng khắp những nơi nào nổ ra xung đột mà Nga có can dự, từ Syria, Libya đến Cộng hòa Trung Phi, rồi Mali (tống tiễn "thực dân" Pháp).

Theo AJC Global Voice, Wagner tham gia cuộc chiến Ukraine ngay từ tháng 2-2022, biệt kích của họ được cho là đã nhận nhiệm vụ ám sát Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Tình báo Đức thì nói các chiến binh Wagner có thể có vai trò trong vụ thảm sát Bucha. 

Theo tình báo Anh, Wagner đang có 50.000 chiến binh ở Ukraine và đã trở thành lực lượng quan trọng trong cả chiến dịch, đặc biệt là với mục tiêu đánh chiếm Bakhmut.

Trong những chiến binh đó, một số lớn được tuyển từ các nhà tù Nga theo cách thức mà Nhóm Công tác về sử dụng lính đánh thuê của Liên Hiệp Quốc đã gióng lên tiếng chuông báo động vào tháng 3 vừa rồi: 

"Chúng tôi vô cùng băn khoăn trước báo cáo về những chuyến thăm của Wagner đến các cơ sở cải huấn ở nhiều vùng khác nhau ở Nga, đề nghị ân xá cho tù nhân hình sự tham gia tập đoàn này và tham gia cuộc chiến ở Ukraine, cũng như một khoản thanh toán hằng tháng cho người thân của họ".

Nhóm công tác của Liên Hiệp Quốc cho rằng Wagner đã tuyển dụng cả người Nga và người nước ngoài đang thụ án trong các cơ sở cải huấn. Báo cáo có đoạn nêu cụ thể: 

"Đã có những tin tức cho rằng tù nhân được tuyển mộ đã bị đưa đến một cơ sở giam giữ ở vùng Rostov để huấn luyện trước khi được gửi đến Ukraine, và rằng họ đến Ukraine mà không có giấy tờ tùy thân và được yêu cầu ký hợp đồng với Wagner". 

Tất nhiên, Wagner không chỉ tuyển mộ ở chốn lao tù, mà cả đường hoàng trên các biển quảng cáo "Hãy gia nhập Wagner, đạo quân chiến thắng", kèm số điện thoại liên lạc.

AJC Global Voice kết luận: "Tập đoàn Wagner hoạt động trong "vùng xám" pháp lý ở Nga. Luật pháp Nga cấm công dân làm lính đánh thuê, nhưng các công ty nhà nước có thể có lực lượng an ninh vũ trang tư nhân". ■