Tinh gọn và tinh thần

U.S. News & World Report cho biết từ đầu năm nay, hơn 200.000 công chức liên bang Mỹ đã bị sa thải hoặc mất việc, 75.000 người khác chấp nhận nghỉ việc có bồi thường thanh lý hợp đồng.

Theo tiến sĩ Joan Cook, chuyên gia tâm lý học lâm sàng và giáo sư tâm thần tại Trường Y Đại học Yale, các quyết định sa thải thường là đột ngột và thiếu quy trình rõ ràng này "tác động nghiêm trọng" đến sức khỏe tinh thần của nhân viên. Họ rơi vào tình trạng lo âu, sợ hãi và cảm giác bị phản bội. Nhiều người gặp phải các triệu chứng như lo lắng, tim đập nhanh, khó thở và nhức đầu. Cả những người ở lại cũng không khỏi liên lụy.

Có "cắt" thì "cắt" cho đúng

Chia sẻ với đài NBC News hôm 9-3, một nhân viên Bộ Cựu chiến binh nói kể từ khi công cuộc "tăng cường hiệu suất bộ máy" của DOGE diễn ra, cô bị rụng tóc và có tháng giảm tận 9kg. Khi căng thẳng đến mức không thể chịu đựng nổi, cô đã gọi đến đường dây nóng phòng chống tự sát để được giúp đỡ.

Cô không phải người duy nhất. Chuyên gia trị liệu tâm lý Sarah Levine-Miles nhận thấy số lượng nhân viên chính phủ và gia đình họ tìm kiếm hỗ trợ sức khỏe tâm thần gia tăng rõ rệt. "Các nhân viên này trải qua lo âu, trầm cảm và cảm giác tuyệt vọng vì sự bất ổn công việc và cảm giác công sức phục vụ cộng đồng của họ bị xem nhẹ" - Levine-Miles nói với tạp chí Newsweek ngày 17-3.

Cả Elon Musk, người đứng đầu DOGE, lẫn Tổng thống Donald Trump không ít lần đăng những thông điệp, hình ảnh ám chỉ bộ máy nhân viên liên bang là những kẻ lười biếng, vô dụng, gây lãng phí. "Với những người trong thời gian thử việc, căng thẳng còn nghiêm trọng hơn. Gia đình họ cũng bị ảnh hưởng sâu sắc do căng thẳng cảm xúc và tài chính" - Levine-Miles nói thêm.

NBC News đã phỏng vấn 20 nhân viên liên bang bị mất việc hoặc chứng kiến đồng nghiệp mất việc tại các cơ quan khác nhau trên khắp nước Mỹ. Không ai trong số họ phản đối việc cắt giảm, song mô tả những gì đang diễn ra trong cơ quan của họ "vô cùng hỗn loạn và vội vàng". 

Có người biết tin mình bị sa thải qua tin nhắn từ đồng nghiệp, có người chỉ có 2 tiếng để thu dọn dữ liệu cá nhân trên hệ thống, có người được thông báo sẽ không bị ảnh hưởng nhưng điều ngược lại đã xảy ra, có người làm trong mảng tăng cường hiệu suất, trong cơ quan tự chủ tài chính, cũng bị sa thải…

Một nhân viên Bộ Quốc phòng từng hai lần phục vụ tại Iraq cho biết cuộc tinh gọn khiến chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương của anh tái phát mạnh đến mức anh phải gọi đến đường dây nóng phòng chống tự sát. 

Anh phải đi cấp cứu tại bệnh viện dành cho cựu chiến binh vào ngay cuối tuần mà Musk vui mừng nâng "chiếc cưa" thẳng tay cắt giảm, sau đó là dồn dập những thông báo sa thải, những email rối như canh hẹ. 

"Cắt giảm không phải là vấn đề. Vấn đề nằm ở sự phủ nhận con người chúng tôi và những gì chúng tôi làm. Chúng tôi không làm việc vì tiếng vỗ tay. Chúng tôi làm việc để phục vụ đất nước và cộng đồng" - anh chia sẻ.

Katherine Freeman, trợ lý hành chính chuyên về bệnh lao cho Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC), nhận được một email gửi hàng loạt thông báo rằng cô bị sa thải vì hiệu suất công việc kém, trong khi suốt 10 tháng làm việc, cô toàn được đánh giá tích cực hoàn thành công việc và đang có cơ hội thăng chức.

"Tôi choáng váng khi nhận được một lá thư chung chung mà thực chất chỉ là một mẫu có sẵn, thậm chí không có tên tôi, chỉ được đính kèm trong một email" - Freeman chia sẻ. 

Cô bức xúc: "Nói với những người làm việc giỏi rằng họ bị sa thải vì hiệu suất kém mà không có gói trợ cấp thôi việc là một cách đối xử tàn nhẫn. Tôi nghĩ đó là lý do khiến mọi người tức giận. Mọi người đều hiểu rằng chính phủ cần giảm chi, và chúng tôi cũng hiểu. Nhưng nếu muốn cắt giảm, hãy làm sao cho đúng".

"Kẻ ở người đi xiết nỗi sầu"

"Cùng nhau vui vẻ chửa bao lâu/Kẻ ở người đi xiết nỗi sầu!". Mấy vần thơ của Khương Hữu Dụng trăm năm trước giờ bỗng đúng trong thời tinh gọn. Theo tiến sĩ Joseph Leong từ phòng khám y khoa và tâm lý Promises Healthcare (Singapore), xuất phát từ sự cảm thông, những người ở cấp quản lý thường cảm thấy tội lỗi, lo âu hay buồn bã khi sa thải nhân viên. Nếu không quản lý cảm xúc tốt, chính bản thân lãnh đạo cũng có thể căng thẳng và kiệt sức, Leong nói với tạp chí Tatler.

Có thể trở lại Mỹ để lấy ví dụ. Không chỉ nhân viên bị sa thải chịu ảnh hưởng tâm lý nặng nề, cả người quản lý lẫn những nhân viên ở lại cũng chẳng dễ dàng gì. Trên The Washington Post ngày 19-3, một công chức giữ vị trí quản lý cấp liên bang cho biết vẫn còn tức giận về lệnh sa thải một nhân viên xuất sắc chỉ còn vài tuần nữa là vượt qua kỳ thử việc. 

Mặc dù người này được tuyển dụng lại sau khi một thẩm phán liên bang yêu cầu chính quyền Trump tái bổ nhiệm ít nhất 24.000 nhân viên thử việc, tâm lý sợ hãi của nhân viên vẫn còn đó.

Hiện mọi nhân viên của ông đều sợ phạm phải một hành động nào đó có thể dẫn đến việc bị sa thải qua email. Họ đắn đo từng câu chữ cho bản báo cáo "đã làm gì tuần qua" sau khi nghe những câu chuyện về việc DOGE sử dụng trí tuệ nhân tạo tìm kiếm và kiểm soát từ ngữ trong các văn bản hành chính. 

Vì vậy, ông và các quản lý khác phải dành thời gian quý báu để hướng dẫn nhân viên viết báo cáo này sao cho không khiến đơn vị của họ trở thành mục tiêu cắt giảm biên chế 8% của DOGE, bất kể họ đã liên tục cắt giảm chi phí trong suốt hơn 10 năm qua. "Tôi phải quản lý kỳ vọng sao cho mọi người không rơi vào tình trạng căng thẳng một cách vô ích" - ông nói.

Nỗi sợ này không dừng lại trong phạm vi các cơ quan nhà nước mà đã lan đến những nhà thầu công. Trả lời tác giả Michelle Singletary của The Washington Post, đại diện một công ty hỗ trợ Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết DOGE đang cố gắng kiểm soát thông tin và ngôn ngữ, cũng như dò xét dự án họ thực hiện. 

DOGE gửi họ một danh sách từ cấm không được phép sử dụng trong các cuộc họp, báo cáo hoặc trên các bảng điều khiển trực tuyến. Kết quả là, toàn thể nhân viên công ty đều sợ làm ảnh hưởng hợp đồng, từ đó dẫn đến bị sa thải.

Đâu mới là cách?

"Khi bạn có mục đích trong cuộc sống và tìm ra được điều mình đam mê, rồi đột ngột tất cả bị phá hủy, bạn mất hết hy vọng. Tôi cảm thấy đau lòng cho tất cả những ai bị ảnh hưởng bởi cơn bão sa thải này. Tôi ghét phải nói điều này: Tôi làm việc trong lĩnh vực phòng chống tự sát, vậy mà có hôm tôi đã nghĩ đến việc không muốn tồn tại nữa" - một quản lý phòng chống tự tử ở Bộ Cựu chiến binh Mỹ 54 tuổi chia sẻ với NBC News.

Dù chưa bị sa thải, ông tâm tư vì dưới cái nhìn của DOGE, công việc mà ông đã nỗ lực hết mình, cố vượt bao thử thách để có được - từ nỗi đau mất đi hai người thân vì tự tử, chống chọi với bệnh ung thư, cho đến quay lại trường đi học ở tuổi 46 - giờ đây đang bị xem là không có giá trị.

Theo Singletary, muốn hiệu chuẩn lại một bộ máy, không phải cứ cầm cưa thẳng tay cưa bỏ một vài chi tiết là xong. Đây là bài học từ thời còn là sinh viên thạc sĩ kinh doanh tại Đại học Johns Hopkins mà cây bút của The Washington Post vẫn nhớ đến tận bây giờ.

Trong một cơn bão sa thải, không thể đối xử với những người bị sa thải như kẻ thù, không chỉ trích và thiếu tôn trọng họ, mà phải đồng cảm với hoàn cảnh của những nhân viên đang mất đi "chiếc cần câu cơm" chủ lực và có lẽ là duy nhất.

Đối với người ở lại, cấp quản lý không nên gieo rắc quá nhiều sợ hãi đến nỗi họ khó tập trung vào công việc, và không thuyết giảng một cách chán ngắt rằng họ phải chấp nhận thay đổi mà không được phàn nàn.

Tiến sĩ Joseph Leong của Promises Healthcare chia sẻ một số cách quản lý căng thẳng trong quá trình này, như chuẩn bị kỹ lưỡng, nói chuyện với chuyên gia tâm lý và duy trì các hoạt động chăm sóc bản thân như thể dục, thiền định.

Khi nhân viên bị sa thải phản ứng tiêu cực, chẳng hạn như trầm cảm hay không chịu chấp nhận sự thật, lãnh đạo cần đối xử với họ một cách cảm thông, đồng thời cung cấp tài nguyên hỗ trợ tâm lý. Nếu nhân viên gây rối, cần thiết lập ranh giới rõ ràng để duy trì môi trường làm việc chuyên nghiệp. Sau khi sa thải, cần tiếp tục theo dõi tình trạng của nhân viên đó để họ cảm thấy được quan tâm và hỗ trợ.