Trẻ con thật ra có thích chơi điện thoại đâu...

Chúng ta hay nghĩ con trẻ ngày nay chỉ thích dùng điện thoại, rồi ngậm ngùi nghĩ về ngày xưa của bản thân, với tuổi thơ chơi đùa với chúng bạn. Cho đến khi nghe được con trẻ cất lời, ta mới vỡ lẽ, hóa ra sử dụng thiết bị điện tử chưa bao giờ là lựa chọn tối ưu của trẻ, mà là của các bậc phụ huynh.

Thế giới ảo hấp dẫn

Đầu tiên, chỉ bằng quan sát thông thường, không thể phủ nhận trẻ em ngày nay sử dụng phương tiện truyền thông nhiều hơn thế hệ lão làng. Theo tổ chức Common Sense Media, trẻ dưới 18 tuổi sử dụng phương tiện truyền thông số có xu hướng tăng nhanh hơn so với trước khi đại dịch COVID xảy ra.

Lấy một con số cụ thể, từ 2015 - 2019, thời gian sử dụng trung bình mỗi ngày của trẻ vị thành niên chỉ tăng 3%, vậy mà chỉ trong giai đoạn 2019 - 2021, mức tăng lên tới 17%, gấp hơn 5 lần so với trước đó. Nếu được lựa chọn "không thể sống thiếu" trang web nào, trẻ sẽ lựa YouTube giữa muôn vàn nền tảng khác như Snapchat, TikTok hay Instagram, cho thấy xem video là hoạt động ưa thích của nhóm trẻ này.

Số liệu của những tổ chức khác nói lên điều tương tự. Vào tháng 3 năm nay, công ty nghiên cứu thị trường Harris Poll tiến hành khảo sát hơn 500 trẻ từ 8 - 12 tuổi khắp nước Mỹ, nhằm hiểu rõ hơn vấn đề từ góc nhìn của đối tượng chính vẫn hay bị bỏ quên: trẻ em. 

Kết quả: phần lớn trẻ được hỏi đều có điện thoại thông minh, một nửa số trẻ trong độ tuổi 10 - 12 xác nhận rằng hầu hết (hoặc tất cả) bạn bè chúng đều sử dụng mạng xã hội. Những kết quả này hầu như không có gì đáng ngạc nhiên, vì điều đáng quan tâm vẫn nằm ở phía sau.

Khi được lựa chọn cách sử dụng thời gian với bạn bè, hạng mục được yêu thích nhất với trẻ là vui chơi tự do như khám phá khu phố, chơi bóng rổ. Lựa chọn này đạt 45%, gấp rưỡi hạng mục tiếp theo là tham gia hoạt động do người lớn tổ chức như các giải đấu và lớp học; và chỉ 1/4 số trẻ em thích giao lưu trực tuyến với bè bạn. Gần 3/4 trẻ khẳng định chúng sẵn sàng dành ít thời gian trên mạng hơn nếu có bạn bè để vui chơi ngoài đời thực.

Vậy điều gì đã giữ chân những đứa trẻ lại thế giới ảo, thay vì vui đùa nơi góc phố?

Đời thực lắm hiểm nguy

Một trong những nguyên nhân đến từ việc sử dụng điện thoại quá lâu. Nhà tâm lý học trẻ em Lindsay Augustine giải thích về sự kích thích khi dùng thiết bị điện tử. Hình ảnh, âm thanh mang lại cảm giác choáng ngợp và thú vị hơn hẳn thế giới bình thường, kích hoạt giải phóng dopamine. Khi đã tận hưởng niềm vui này, trẻ sẽ khó tập trung vào các hoạt động bình thường vốn ít mang lại cảm giác vui vẻ tức thời như bài tập về nhà hay hoạt động ngoài trời.

Ngoài ra, phần lớn trẻ đều không được tự do ra ngoài vui chơi mà không có sự giám sát của người lớn. Chưa tới một nửa số trẻ từ 8-9 tuổi từng đi một mình theo các lối đi trong siêu thị. Hơn 1/4 không được phép chơi đùa mà không có người giám sát, ngay cả trong sân nhà mình.

Thẳng thắn mà nói, điều trẻ thích là sự tự do vui chơi không bị ai nhắc nhở từng giây từng phút, nhưng đó lại là nỗi sợ hãi của phụ huynh. Để đánh giá nỗi lo của các bậc phụ huynh, công ty Harris Poll còn hỏi xem họ nghĩ điều gì sẽ xảy ra nếu 2 đứa trẻ chơi tại công viên khu vực mà không có người lớn đi theo. 

Cứ 10 người thì có 6 người nghĩ bọn trẻ có thể bị thương, trong khi một nửa nghĩ đến tình huống tồi tệ hơn là bị bắt cóc. Điều này tạo nên một thế hệ gắn liền với yên sau xe máy hay ghế sau xe hơi: chỉ có thể di chuyển giữa các địa điểm với sự quản lý của ít nhất một người lớn.

Theo suy nghĩ thông thường, khi cuộc sống ngày càng bận rộn, thời gian cha mẹ dành cho việc trông chừng con cái ngày một ít đi. Ấy thế mà, do sự lo lắng của mình, những bậc cha mẹ thời nay lại dành nhiều thời gian hơn cho việc đi theo con cái. 

Theo số liệu của The Economist, từ những năm 1960 tới khoảng 2010, cứ tương ứng với mỗi năm trôi qua, người mẹ ở các nước giàu phải dành thêm trung bình một phút chăm sóc con cái. 50 năm tương ứng với 50 phút, thời gian trung bình phụ nữ dành cho con mình đã đạt tới 104 phút vào năm 2012, gấp đôi so với năm 1965, khi họ để ra chưa tới một tiếng đồng hồ cho trông coi trẻ nhỏ.

Dù cha mẹ đã sử dụng tới gần hai giờ mỗi ngày bên con, vẫn còn hơn 20 tiếng đồng hồ đằng đẵng mới hết một ngày. Không thể để trẻ ra ngoài một mình, cũng đâu đi theo trẻ từng phút một, lựa chọn tối ưu - không rõ có cần bỏ trong ngoặc kép hay không - chính là kết nối trẻ với công nghệ số.

Ưu điểm dễ thấy của các thiết bị điện tử đó chính là ta cảm thấy trẻ vẫn trong tầm kiểm soát, lấp đầy khoảng thời gian "trống" chênh lệch giữa hai thế hệ. Internet trở thành "lối thoát" cho cả sự bất an của cha mẹ và nỗi buồn chán của con cái.

Cha mẹ có thể bớt âu lo

Cứ thấy cha mẹ lo lắng thật vô lý, nhưng họ cũng khổ thật chứ nào sung sướng gì? Bộ Y tế và Dịch vụ nhân sinh Hoa Kỳ cho hay 48% phụ huynh tâm sự rằng hầu hết các ngày họ đều bị căng thẳng quá mức, gần gấp đôi so với 26% ở người trưởng thành khác.

Nhưng thực tế có đáng lo ngại như chúng ta nghĩ? Trong cuốn How to Live Dangerously: The Hazards of Helmets, the Benefits of Bacteria, and the Risks of Living Too Safe (2009, tạm dịch: Sống nguy hiểm - Nguy hại của mũ bảo hiểm, lợi ích của vi khuẩn, và rủi ro khi sống quá an toàn), tác giả Warwick Cairns ước tính rằng ở Mỹ, một đứa trẻ phải ra ngoài không có sự giám sát trong… 750.000 năm mới có khả năng bị bắt cóc. Lo lắng cho sự an toàn của trẻ là cần thiết, nhưng đánh giá quá cao rủi ro lại làm lu mờ lợi ích của việc để trẻ tự do vui chơi.

Nói cách khác, vui chơi chính là một dạng vận động thể chất. Trẻ dưới 5 tuổi cần tối thiểu ba giờ hoạt động mỗi ngày, còn trẻ dưới 18 cần khoảng 1/3 số giờ đó ở mức cường độ trung bình đến cao - và dĩ nhiên, càng nhiều càng tốt. Thời gian ở không gian xanh như sân vườn, công viên giúp trẻ tăng khả năng tập trung, giảm căng thẳng. 

Khi được chơi ngoài trời, trẻ cũng có xu hướng chấp nhận rủi ro nhiều hơn qua các hoạt động như trèo cây, chạy nhảy trên cao. Tương tác với bạn bè trong lúc chơi giúp tăng khả năng sáng tạo và kỹ năng hòa nhập. Với trẻ mắc chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), việc dành thêm thời gian hoạt động ngoài trời còn có thể giảm triệu chứng.

Ngày càng có nhiều nghiên cứu và sáng kiến khẳng định lợi ích của vui chơi tự do đối với trẻ. Tại Mỹ, tổ chức phi lợi nhuận Let Grow đã xây dựng chương trình miễn phí nhằm nuôi dưỡng tính độc lập cho trẻ em, hiện được hơn 1.000 trường học từ mẫu giáo đến lớp 12 áp dụng. Trẻ được khuyến khích tự mình thử một việc mới mà không có sự trợ giúp của cha mẹ: từ thắt dây giày, làm việc nhà, đi mua đồ cho đến trèo cây, nấu ăn.

Ở California, một nhóm phụ huynh hẹn nhau đưa con ra công viên mỗi thứ sáu để chúng được chơi tự do. Trẻ có thể cãi cọ, buồn chán hay giận dữ, nhưng những trải nghiệm ấy là một phần cần thiết của quá trình trưởng thành. 

Cha mẹ có thể bắt đầu đơn giản bằng cách điều chỉnh ưu tiên: bớt vài lớp học thêm, dành nhiều thời gian cho vui chơi ngoài trời cùng gia đình, hay để trẻ tự do chạy nhảy ở sân chơi, khu dân cư. Cũng có thể hợp tác với bạn bè, hàng xóm, họ hàng để luân phiên trông trẻ, tạo thành một "mạng lưới kết nối" hỗ trợ lẫn nhau.

Phụ huynh là tấm gương của con cái, không thể khuyến khích con cái buông điện thoại xuống khi mà cha mẹ cũng đang nằm dài trong nhà thư giãn với những đoạn video ngắn. Dùng thiết bị điện tử có thể chưa bao giờ hoàn toàn là chọn lựa nằm trong tay trẻ, mà chỉ là một chiếc lồng sơn son thếp vàng vô hình được xem là an toàn. Để cho trẻ tự do vui chơi chính là cách vun đắp cho sự trưởng thành của trẻ một cách tự nhiên nhất.