Khi xổ số  là nguồn thu chỉ sau dầu mỏ

Hoạt động kinh doanh xổ số chính thức 60 năm qua đều nêu cao sứ mệnh kiến thiết đất nước. Mỗi địa phương có một công ty xổ số kiến thiết và 100% vốn nhà nước nắm. Theo quy định, tiền thu các sắc thuế và các khoản thu khác từ hoạt động kinh doanh xổ số sẽ được để lại toàn bộ cho địa phương đầu tư vào các lĩnh vực y tế, giáo dục…

Gần bằng thu từ dầu thô

Khoản thu từ hoạt động kinh doanh xổ số đã tăng đều trong những năm qua. Báo cáo ngân sách nhà nước (NSNN) 5 năm trở lại đây cho thấy mỗi năm tổng số thu từ hoạt động kinh doanh xổ số là trên 24.000 tỉ đồng.

Như năm 2019, con số này ước tính là 29.000 tỉ đồng, và năm nay dự toán được Quốc hội phê duyệt là 31.700 tỉ đồng. Nhìn vào cơ cấu thu ngân sách, so với các nguồn thu khác, như dự toán thu từ dầu thô năm 2020 là 34.000 tỉ đồng, thì khoản đóng góp từ hoạt động kinh doanh xổ số là không hề nhỏ. Mỗi năm, xổ số mang lại số thu gần bằng việc khai thác rồi bán 12-13 triệu tấn dầu thô.

Tuy nhiên, ở đây cần lưu ý là trong khi khai thác dầu thô là nguồn thu từ tài nguyên - tức tạo ra nguồn lực thì hoạt động xổ số có tính chất là sự chuyển giao nguồn lực nhiều hơn, trong trường hợp này là từ những người mua xổ số vào tay Nhà nước.

Một số địa phương ở Đồng bằng sông Cửu Long như Bạc Liêu, Cà Mau…, doanh thu từ hoạt động kinh doanh xổ số nhiều năm nay lớn hơn cả tổng thu ngân sách địa phương, còn số thu đóng góp NSNN từ kinh doanh xổ số chiếm đến 30% tổng thu ngân sách.

Đơn cử như Bạc Liêu, tổng thu ngân sách năm 2019 đạt khoảng 3.183 tỉ đồng, trong đó thu từ hoạt động kinh doanh xổ số đóng góp 1.346 tỉ đồng trên tổng doanh thu xổ số 4.465,8 tỉ đồng, tức là còn lớn hơn thu ngân sách tỉnh.

Ông Lê Văn Khanh, chủ tịch Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết Sóc Trăng, cho biết năm 2019, công ty ông nộp thuế 1.122 tỉ đồng, chiếm gần 1/3 tổng thu ngân sách của tỉnh này. Và chuyện tổng thu ngân sách của cả một tỉnh còn nhỏ hơn tổng doanh thu của công ty xổ số có lẽ đáng lo nhiều hơn là đáng mừng.

Đây cũng là một nghịch lý ở các tỉnh miền Tây - nơi có nhiều tỉnh được xếp loại nghèo và vẫn còn nhận trợ cấp trung ương, đồng thời cũng là “thủ phủ vé số” của cả nước, khi nhiều tỉnh đều phải trông cậy rất nhiều nguồn thu ngân sách vào hoạt động xổ số.

Ông Trần Văn An, giám đốc Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết Tiền Giang, cho biết năm 2019, tỉ lệ vé số phát hành so với bán ra bình quân gần 99%, đạt trên 104% kế hoạch năm. Việc có nguồn thu khủng từ vé số cũng kéo theo một số thay đổi trong định hướng phát triển kinh tế tại các tỉnh miền Tây.

Chưa có đánh giá chính thức, nhưng một lãnh đạo tỉnh Kiên Giang cho rằng thời kỳ trước những năm 2000, ngân sách tỉnh phụ thuộc nhiều vào nguồn thu từ hoạt động xổ số và trợ cấp của trung ương. Tuy nhiên nhiều năm trở lại đây, theo định hướng của Chính phủ, tỉnh đã nỗ lực nhiều để thoát cảnh phụ thuộc nguồn thu xổ số. Nguồn thu xổ số cũng được điều hướng nhằm tạo ra thêm giá trị, chủ yếu chi cho các lĩnh vực y tế, giáo dục, giao thông nông thôn, phúc lợi xã hội, hỗ trợ thiên tai..., theo đúng quy định của Nhà nước.

Ông Trần Văn Chuyện, chủ tịch UBND tỉnh Sóc Trăng, cho biết đối với một tỉnh nông nghiệp, thương mại - dịch vụ chưa phát triển thì đóng góp vào ngân sách của hoạt động xổ số cho địa phương rất đáng ghi nhận. Nhờ có nguồn thu từ xổ số, đầu tư vào các lĩnh vực y tế, văn hóa, giáo dục tại địa phương dễ dàng hơn. “Không chỉ là doanh nghiệp nộp thuế dẫn đầu tỉnh, Công ty Xổ số kiến thiết Sóc Trăng còn tạo công ăn việc làm cho hàng ngàn lao động”, ông cho biết.

90% doanh thu xổ số từ phía Nam

Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh năm 2017-2019 mà một số công ty xổ số vừa công bố cho thấy sự tăng trưởng mạnh của các công ty xổ số phía Nam.

Ví dụ, dự kiến trong giai đoạn 4 năm 2017-2020, Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết và dịch vụ tổng hợp Đồng Nai sẽ tăng doanh thu gần 23%, từ hơn 3.300 tỉ đồng lên hơn 4.000 tỉ đồng.

Ở TP.HCM, doanh thu của Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết TP.HCM năm 2019 là trên 8.800 tỉ đồng, số nộp ngân sách khoảng 3.600 tỉ đồng/năm.

Theo đại diện Bộ Tài chính, với 21 công ty, doanh thu và số nộp ngân sách của hoạt động xổ số ở khu vực phía Nam tăng đều các năm và chiếm từ 70-90% tổng doanh thu xổ số cả nước, đứng đầu là ở TP.HCM.

Đáng chú ý, 38% doanh thu của xổ số điện toán Vietlott cũng là tại địa bàn TP.HCM. Với doanh thu 3.892 tỉ đồng (2019) nhưng chỉ có lợi nhuận trước thuế hơn 191 tỉ đồng và nộp ngân sách 1.022 tỉ đồng, theo báo cáo kết quả kinh doanh của công ty này, Vietlott coi như chỉ thuần túy là hoạt động phân bổ lại nguồn lực: từ tay những người mua Vietlott vào ngân sách và chủ sở hữu công ty.

Trao đổi với TTCT, ông Nguyễn Thanh Đạm, chuyên gia về xổ số, cho hay thị trường miền Nam là hình mẫu kinh doanh xổ số kiến thiết ở góc độ đáp ứng thị hiếu khách hàng và vận động theo cơ chế thị trường cũng như sự năng động, đổi mới của các doanh nghiệp trong lĩnh vực này.

Với cơ chế phát hành thị trường chung như 21 tỉnh phía Nam thì các tỉnh nhỏ, lân cận tỉnh, thành phố lớn có thể tranh thủ cơ hội để hút nguồn thu. Vé số truyền thống do công ty xổ số kiến thiết tỉnh phát hành cũng được bán ở TP.HCM, thị trường quan trọng nhất với rất nhiều công ty xổ số địa phương, đôi khi chiếm tới 60-70% tổng doanh thu.

Lồng cầu quay số được sử dụng từ năm 1936 đến năm 1978. Ảnh: Quang Định

Xổ số phía Bắc bị lô đề làm khó

Nhìn vào doanh thu và đóng góp ngân sách của các công ty xổ số kiến thiết, có thể thấy sự khác biệt rất rõ giữa các đơn vị phía Nam và phía Bắc.

Cụ thể, theo báo cáo đánh giá kế hoạch sản xuất kinh doanh vừa được Công ty TNHH MTV Xổ số kiến thiết Hải Phòng công bố, tổng doanh thu 3 năm 2017-2019 chỉ là xấp xỉ 75 tỉ đồng mỗi năm, nộp ngân sách chỉ 19 tỉ đồng.

Một đối thủ cạnh tranh lớn với các công ty xổ số miền Bắc là các hoạt động “xổ số tư nhân” bị đặt ra ngoài vòng pháp luật, nhưng vẫn hoạt động gần như công khai: lô đề. Công ty TNHH MTV Xổ số Ninh Bình cho rằng kinh doanh xổ số rất khó cạnh tranh với lô đề, và giờ là cả các hoạt động “ngành gần” phát triển cũng với sự phổ biến của công nghệ: cá cược bóng đá và cờ bạc trực tuyến.

Tóm lại, điều quan trọng với doanh thu từ xổ số không chỉ là cao hay thấp, mà là việc sử dụng đúng đắn nguồn doanh thu đó cho sự nghiệp giáo dục, y tế, tạo ra được giá trị phúc lợi thật sự cho người dân, chứ không chỉ thuần túy là sự chuyển giao tài sản. ■