Vụ ám sát Charlie Kirk: Kỷ nguyên bạo lực dân túy

Nghị sĩ tiểu bang Minnesota và chồng bị sát hại tại nhà hồi tháng 6. Nhà thống đốc bang Pennsylvania bị đốt lúc nửa đêm vào tháng 4. 

Ông Donald Trump khi tranh cử có hai lần bị ám sát hụt. Giờ thì nhân vật KOL của phe Cộng hòa Charlie Kirk bị bắn hạ hôm 10-9 khi đang nói chuyện trước 3.000 sinh viên tại Đại học Utah Valley, làm chấn động chính trường và toàn bộ người dân Mỹ.

Nước Mỹ đang rơi vào giai đoạn bạo lực chính trị giống thời kỳ căng thẳng và đẫm máu nhất của những năm 1960, khi liên tục diễn ra bạo loạn và các vụ ám sát các nhân vật chính trị lớn: tổng thống John F. Kennedy, thượng nghị sĩ Robert F. Kennedy và mục sư Martin Luther King Jr.

Thùng thuốc nổ chính trị

"Chúng ta đang đi qua giai đoạn mà tôi gọi là kỷ nguyên của bạo lực dân túy - giáo sư Robert Pape, người điều hành dự án An ninh và các mối đe dọa tại Đại học Chicago, nói với The New York Times - Đây là giai đoạn có tỉ lệ cao các vụ ám sát, biểu tình bạo lực nhắm cả vào cánh tả và cánh hữu. Giai đoạn này vượt cả những khúc lên xuống thường thấy của bạo lực các nhóm vũ trang 20 năm qua, và ở mức độ cao hơn, thậm chí về mặt lịch sử, so với các giai đoạn bạo lực khác. Số liệu cho thấy điều này".

Ở Nhà Trắng, không khí buồn đau pha lẫn tức giận bao trùm. Khi thông báo Kirk bị ám sát trên Truth Social, ông Trump gọi Kirk là "vĩ đại và huyền thoại", và "không ai hiểu và chiếm được trái tim người trẻ ở Mỹ hơn Charlie". 

Ông Trump sau đó hủy tiệc tối dự định đêm đó ở Vườn Hồng và yêu cầu treo cờ rủ cho tới sáng 14-9. Vài giờ sau, ông đăng video 4 phút lên Truth Social quy kết vụ ám sát là do "phe cực tả", và nói chính quyền của ông quyết tâm loại bỏ bạo lực chính trị nhắm vào phe bảo thủ.

"Chính quyền sẽ truy tìm từng người tham gia tội ác này và mọi hành động bạo lực chính trị khác, kể cả các tổ chức tài trợ cho nó, cũng như những người nhắm vào các quan tòa, lực lượng luật pháp, quan chức, và mọi người để đem lại trật tự cho xã hội", ông nói trên video. 

Sau đó nhà chức trách thông báo nghi phạm duy nhất đến nay, Tyler Robinson, xuất thân trong một gia đình Mormon mà cả bố mẹ đều là người của phe Cộng hòa. Mấy năm gần đây, Robinson gần như không giao lưu với bên ngoài, mà chỉ sống trong thế giới game.

Bạo lực luôn ẩn khuất xuyên lịch sử nước Mỹ, nơi từng có 10 trong 45 tổng thống bị bắn và 4 người thiệt mạng. Ám sát đã là đặc trưng của nền chính trị nước này qua nhiều thế hệ. Lãnh đạo cả hai đảng đều cảnh báo đất nước sẽ rơi vào chương đen tối hơn nữa nếu các bên không xuống thang.

Làn sóng bạo lực

Động cơ của nghi phạm ám sát Kirk hiện chưa rõ. Nhưng làn sóng bạo lực nhắm vào các chính trị gia đã ngày càng nhiều mấy năm qua - như vụ tấn công tòa nhà Quốc hội ngày 1-6-2021 bởi những người ủng hộ ông Trump làm gần 150 cảnh sát bị thương.

Tháng 10-2022, một người đã dùng búa tấn công nhà chồng của chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi (phe Dân chủ) khi đi tìm bà này. Tháng 12-2024, CEO tập đoàn bảo hiểm UnitedHealthcare, Brian Thompson, bị bắn chết khi đi trên vỉa hè ở Manhattan, bởi một nghi phạm tức giận về chính sách bảo hiểm. 

Đầu năm nay, một kẻ đã phóng hỏa showroom xe Tesla và đốt các trụ sở phe Cộng hòa ở bang New Mexico. Vào tháng 4, một kẻ phóng hỏa đốt nhà thống đốc Josh Shapiro của phe Dân chủ ở bang Pennsylvania lúc nửa đêm.

Phát biểu sau vụ ám sát, thống đốc Spencer Cox của Utah, người trông rất sốc, nghẹn ngào nói nước Mỹ đã đi lệch hướng quá nhiều. "Đất nước đang tan vỡ - ông Cox, người phe Cộng hòa, nói - Ám sát chính trị gần đây đã diễn ra ở Minnesota. Đã có âm mưu ám sát thống đốc Pennsylvania, ám sát với ứng viên tổng thống và cựu tổng thống Mỹ. Không gì tôi nói có thể giúp đất nước đoàn kết. Không gì tôi nói lúc này có thể hàn gắn những gì đã đổ vỡ".

Vụ ám sát Kirk có ý nghĩa đặc biệt do ông là nhân vật đặc biệt thu hút người trẻ, cả ủng hộ lẫn phản đối. Ông Kirk - từng trượt trường võ bị West Point và nói lý do là vì trường dành suất của ông cho một phụ nữ - có quan điểm chính trị chống phe cánh tả và bảo vệ các giá trị truyền thống quyết liệt. 

Turning Point USA, tổ chức của ông, có gần 1.000 chi nhánh ở các trường đại học và thường xuyên tổ chức các buổi nói chuyện. Kirk cũng đóng vai trò quan trọng giúp Trump tiếp cận giới trẻ và năm 2024, ông Trump giành được tới 46% sự ủng hộ của nhóm cử tri 18-29 tuổi.

Giới chuyên gia đồng ý rằng tần suất và độ nghiêm trọng của bạo lực đã tăng nhiều, khi ngày càng nhiều người Mỹ nói hệ thống không còn giúp họ và cảm thấy tức giận và vô vọng. 

Thăm dò hồi tháng 2 của Bright Line Watch, nhóm của các chuyên gia chính trị, cho thấy chỉ 2% phe Dân chủ và 3% phe Cộng hòa ủng hộ bạo lực nhắm vào lãnh đạo đảng đối lập nói chung, nhưng con số này tăng lên 10% khi nói về các lãnh đạo đối thủ bị cho là thực hiện "các chính sách gây hại hoặc lạm dụng".

Dù phần lớn phản đối bạo lực chính trị, vẫn có 1 trên 10 người sẵn sàng ủng hộ bạo lực. "Càng nhiều người ủng hộ bạo lực thì bạo lực chính trị diễn ra thật sẽ càng phổ biến - theo giáo sư Pape - Nó tạo cái cớ hợp lý cho các cá nhân mong manh hay có các lý do tâm lý khác hành động". 

Theo ông Pape, viên đạn nhắm vào ông Trump ở Butler, Pennsylvania, hè năm ngoái không đi chệch hướng một chút, hay bà Pelosi không ở nhà khi nghi phạm tấn công xông vào chỉ là chuyện may mắn. Bằng không, sự giống nhau giữa giai đoạn này và những năm 1960 sẽ càng rõ nữa.

Khủng bố ngẫu nhiên

David Holt, thị trưởng Cộng hòa của thành phố Oklahoma, nói vụ đánh bom năm 1995 tòa nhà liên bang ở thành phố này, khiến 168 người thiệt mạng cho thấy bạo lực có thể dẫn tới những hậu quả thảm khốc ra sao. 

"Tôi thấy trách nhiệm thị trưởng thành phố này yêu cầu tôi nhắc nhở rằng không có lý do gì để bất cứ ai ở Mỹ lặp lại các sai lầm này - ông Holt nói - Đó là bạo lực chính trị ở quy mô lớn hơn nhiều, nhưng nó có cùng động cơ, cùng sự coi thường nhân tính và chối bỏ các nhượng bộ, mà dẫn tới ám sát cá nhân như thế này. Nó là cùng một thứ bệnh".

Nhưng ông Trump, trong thông điệp từ phòng Bầu dục sau vụ ám sát Kirk, là những lời lẽ rất cứng rắn. "Bạo lực từ phe cực tả đã làm tổn thương quá nhiều người vô tội và lấy đi quá nhiều mạng sống - ông Trump nói - Tối nay, tôi kêu gọi tất cả người dân cam kết bản thân mình với giá trị Mỹ mà Kirk đã sống và chết vì".

Thay vì kêu gọi người dân từ các nhóm chính trị khác nhau xuống thang căng thẳng, ông Trump nêu ra một loạt hành vi bạo lực chỉ nhắm vào phe Cộng hòa hoặc là các hành động ông cho là của các nhóm cánh tả: các vụ ám sát nhắm vào ông; tấn công nhắm vào lực lượng thực thi quy định nhập cư (ICE); vụ ám sát CEO bảo hiểm ở New York; vụ xả súng nhắm vào các nghị sĩ Cộng hòa ở trận bóng chày… 

Ông Trump đã không nhắc tới những vụ bạo lực chính trị nhắm phe Dân chủ hay thực hiện bởi phe cánh hữu.

Các chuyên gia nói thông điệp của ông Trump thể hiện rõ cảm xúc nơi nhóm cử tri cơ sở của ông - cảm giác luôn bị đe dọa bởi phe cánh tả. Nhưng phát biểu chỉ thể hiện một phần của làn sóng bạo lực liên tiếp mà nước Mỹ đang chứng kiến. 

Ông Trump với các cố vấn hôm 15-9 tiếp tục đe dọa sẽ dùng sức mạnh của chính quyền liên bang để trừng phạt các mạng lưới cánh tả tài trợ và kích động bạo lực. Phó tổng thống JD Vance thì dùng câu chuyện của Kirk để kêu gọi tài trợ cho bầu cử giữa kỳ năm sau.

"Thông điệp hầu như chỉ thể hiện cảm xúc phức tạp của phe MAGA, giờ vừa cảm thấy đau buồn và tức giận - theo giáo sư Pape, người thường xuyên theo dõi bạo lực chính trị - Trong lịch sử, những cảm giác này thường có trong các cộng đồng cảm thấy đang bị tấn công. Và đau buồn thường là gốc rễ có thể chuyển thành tức giận".

Những năm gần đây, chính trị Mỹ giống như một thùng thuốc nổ. Ở đất nước đầy rẫy súng đạn, việc tô vẽ đối thủ chính trị là xấu xa vô đạo đức giúp nhiều chính trị gia và KOL có lượng người theo dõi lớn trên mạng xã hội, nhưng điều đó cũng làm tăng nguy cơ mà các chuyên gia gọi là "khủng bố ngẫu nhiên". Khái niệm này chỉ các cá nhân đơn lẻ thực hiện các hành vi tội ác kinh khủng, vì bị kích động qua truyền thông.

Ryan Griffiths, giáo sư chính trị học ở Đại học Syracuse, so sánh vụ ám sát Kirk giống như cháy rừng. "Bạn ở tình huống nguy hiểm - giống như rừng khô - và bạn bắt đầu đốt đốm lửa nhỏ - ông nói - Giờ đám cháy có bùng phát hay không, chúng ta không biết. Nhưng đây không phải điều tốt". ■