Xem phim "rác", có thể thấy vàng?

Trong thế giới nghệ thuật nói chung và ngành phim nói riêng, cái đẹp, sự nghiêm túc và sự thành công là những giá trị vẫn mãi được tôn thờ. Thế nhưng, có những bộ phim dở, thất bại toàn diện trong công cuộc tìm tòi chân lý phổ quát của cuộc sống, vẫn được yêu mến, thậm chí trở thành "kiệt tác" với lượng khán giả hâm mộ cuồng nhiệt.

"Phim dở ngoạn mục"

Khi nhắc tới bộ phim dở nhất thế giới, nhiều người mê xinê hẳn sẽ nhớ ngay tới The Room (2003). Với kịch bản dài dòng và gần như vô nghĩa, bối cảnh ngô nghê đến buồn cười, cùng những lời thoại như thể được dịch bằng Google Translate, suốt hai thập kỷ qua, The Room được giới mộ điệu trìu mến gọi là "bộ phim dở ngoạn mục nhất".

Tiếng tăm này có lẽ đã giúp bộ phim của Tommy Wiseau, vốn chìm nghỉm trên thị trường những ngày đầu phát hành, trở thành một hiện tượng trên toàn cầu, với các buổi chiếu diễn ra hằng tháng tại Mỹ và châu Âu, thu hút một lượng fan trung thành đến cuồng nhiệt. 

Theo quan sát của BBC tại rạp Prince Charles ở London, nơi The Room được xếp suất chiếu liên tục trong năm 2016, đạo diễn Tommy Wiseau xuất hiện giao lưu với khán giả như một ngôi sao nhạc rock thực thụ - từ bộ dạng tóc dài, quần gắn dây xích, đến phản ứng của khán giả xếp hàng dài xin chữ ký, chụp ảnh với Tommy, thậm chí mua áo thun và đồ lót có in hình vị đạo diễn này.

Không chỉ thu hút khán giả, The Room còn kéo được một số không ít người hâm mộ là siêu sao Hollywood. Từ Paul Rudd, Seth Rogan đến Kristen Bell, tất thảy đều từng chia sẻ niềm yêu thích của mình với bộ phim. Tiếng "lành" đồn xa khắp Hollywood, phần nào khiến The Room trở thành một "bộ phim nửa đêm" được chiếu đi chiếu lại ở nhiều rạp phim.

Câu chuyện của The Room và quá trình làm ra bộ phim tai tiếng này đã được viết thành sách, sau đó được tài tử James Franco chuyển thể thành bộ phim cùng tên The Disaster Artist (tạm dịch: Nghệ sĩ thảm họa), giành 11 đề cử và 1 tượng vàng Oscar năm 2018 (Kịch bản chuyển thể xuất sắc nhất).

Việc câu chuyện của Tommy Wiseau được vinh danh trên sân khấu danh giá nhất của ngành công nghiệp điện ảnh thật sự kỳ khôi. Với phần lớn người xem, The Room không dở kiểu dễ quên, mà dở đến mức kích động người xem. 

Các diễn viên gượng gạo xoay xở với lời thoại, bối cảnh lộn xộn, các đoạn phông xanh cắt nham nhở, cùng nhiều cảnh nóng dài đến khó hiểu (có ít nhất 5 cảnh giường chiếu trong phim, mỗi cảnh đều trên dưới 3 phút).

Trang Vox nhận định: "Các nhân vật trong The Room dường như bị kẹt trong một miền không gian kỳ ảo khác, nơi hành vi con người đều mất hết các chỉ dấu thông thường của sự hiểu. 

Các nhân vật hồi đáp "Đừng lo lắng" với mọi tình huống, từ chia tay đến bạo bệnh. Họ chào nhau nhiều và liên tục đến mức từ 'Hi' như mất hết mọi ý nghĩa".

Câu hỏi đặt ra là, với tất cả những hạt sạn không thể chối cãi này, tại sao khán giả lại yêu thích và tưởng thưởng The Room cuồng nhiệt đến vậy?

Đãi rác tìm vàng

The Room thường được xếp vào hạng mục "paracinema" - bao gồm tất cả các phim không thuộc dòng chính của ngành công nghiệp điện ảnh: Từ phim khiêu dâm, kinh dị, cùng một số dòng phim nghệ thuật kén người xem. 

Các nhà phê bình còn đưa The Room vào một hạng mục cụ thể hơn: phim rác - thể loại phim mà dường như chỉ có người có thẩm mỹ tồi mới xem. Thế nhưng, điều này không có nghĩa là các phim trên không có chỗ đứng - thể loại này có một tập người xem riêng, thậm chí cất công sưu tập và bảo tồn các phim này.

Danh sách các phim "dở ngoạn mục" ngoài The Room còn có Sharknado, Troll 2, Robot Monster - hầu hết đều là các phim kinh dị giật gân kinh phí thấp, đi chệch khỏi các quy củ thường thấy của ngành phim. Đây cũng chính là một phần lý do chúng hút khách - phim "rác" lật ngược kỳ vọng của khán giả, khiến họ không biết nên chờ đợi gì khi vào rạp phim.

Với các lỗi sai kéo dài từ đầu đến cuối, dòng phim này cũng cho người xem biết các giới hạn không nên phá trong ngành phim - khiến họ cảm thấy trân trọng hơn các bộ phim thông thường, vốn tưởng chừng rất dễ dàng thực hiện.

Một số khác cho rằng sự yêu thích đối với dòng phim dở mang ít nhiều tính châm biếm - thứ mỹ cảm mà triết gia Susan Sontag gọi là "camp" - tạm hiểu là niềm yêu thích cho những thứ dở, dơ và lồng lộn tột độ - trong bài luận để đời Notes on Camp năm 1964 của mình. 

Tựa như một sự phản kháng trước những các quy tắc cứng nhắc của nghệ thuật truyền thống, camp tưởng thưởng sự thách thức, cường điệu, "sự nghiêm túc không thành" và luôn có tập khán giả của riêng mình trong nghệ thuật hiện đại.

Xét theo định nghĩa này, The Room là một bộ phim "camp" hết mức. "Thực sự rất thú vị khi xem một người tin tưởng cực độ vào bản thân và không có chút tài năng nào trong bộ môn họ theo đuổi, đã ném mình vào cơn lốc xoáy với sức lực, sự nhiệt tình và sự tự tin nhiều như Tommy đã làm trong phim" - Tom Bissel, đồng tác giả cuốn The Disaster Artist và cũng là người từng xem The Room hơn 100 lần, cho biết.

Cách thưởng thức phim đặc biệt, nên người yêu thích The Room cũng thể hiện sự hâm mộ của mình không giống ai. Họ tự gọi mình là "Roomies", tham gia các buổi chiếu phim với sự chuẩn bị kỹ càng như đi nhà thờ. 

Họ ăn mặc giống Tommy trong phim, thuộc gần hết lời thoại, đối đáp reo hò tùy theo từng đoạn phim, thậm chí chuẩn bị sẵn thìa nhựa để đồng loạt ném vào một cảnh phim - một nghi thức mà chỉ có người hâm mộ biết với nhau.

Các nghi thức này không hẳn là mới. Ta có thể quan sát điều tương tự với khán giả hâm mộ phim The Rocky Horror Picture Show của Arnold Schwarzenegger, hay việc khán giả rủ nhau mặc đồ màu hồng đi xem Barbie gần đây. 

Thế nhưng, với người yêu thích The Room, mọi thứ còn nghiêm túc hơn. Bộ phim với họ có lẽ cũng giống như kinh thánh - càng biết nhiều về phim, bạn càng có nhiều "vốn xã hội" (theo ngôn ngữ của Pierre Bourdieu) trong cộng đồng nhỏ này.

Thế nhưng, bên cạnh những phản ứng mang tính châm biếm, The Room có nhận được sự chân thành nào từ khán giả không? Câu trả lời chắc chắn là có. Phim "rác" như The Room hài hước một cách hồn nhiên, bởi bản thân sự tồn tại của phim đã là một tấn hài kịch - không một thể loại phim nào khác có thể cho khán giả sự thỏa mãn này.

Việc xem một vở kịch hoặc một buổi hòa nhạc dở thường không được coi là dễ chịu, bởi ta có thể thấy người nghệ sĩ thất bại ngay trước mắt mình - khán giả cảm nhận được sự khó khăn của nghệ sĩ, nghệ sĩ cũng thấy khán giả bất bình. Thế nhưng, trước màn ảnh nhỏ, khán giả có thể tách mình khỏi tình huống đáng xấu hổ của phim. Họ cũng sẽ ít nhiều dành sự tôn trọng cho người làm phim - vì làm phim, dù hay hoặc dở, cũng đòi hỏi rất nhiều nguồn lực và sự hy sinh.

Hãy nhìn Tommy Wiseau. Bộ phim tưởng chừng kinh phí thấp, nhưng cũng huy động tới 400 nhân lực tham gia sản xuất, ngốn mất của ông 6 triệu đô la (một phần là do Tommy hoàn toàn không có kiến thức về ngành phim, đã mua cả máy quay phim nhựa và máy quay kỹ thuật số, sau đó dùng lẫn lộn hai định dạng phim trong quá trình quay). 

Khi được hỏi về phản ứng trái chiều xoay quanh bộ phim, ông cho rằng các nhà phê bình "đã quá ngớ ngẩn" và "không hiểu phim", đồng thời thấy vui khi khán giả có thể "tự do thể hiện mình" khi đi xem phim.

"Nếu nói về [biên kịch huyền thoại] Tennessee Williams và những người khác, chúng ta có thể đạt được đồng thuận, nhưng các nhà phê bình thì không. Tôi muốn làm phim và mang nó đến với công chúng. Họ là người sẽ quyết định phim có hay hay không" - Tommy trả lời tờ Telegraph.

Sẽ không quá khi nói rằng sức hút của phim dở nằm ở sự mê đắm đến mức yêng hùng của nhà làm phim với ý tưởng của mình. Bất cứ ai có thể dành cả sức lực và trí óc của mình vào một dự án xán lạn trên giấy tờ, nhưng để đi được đến cùng với dự án ấy khi mọi sự đổ bể, xập xệ, hẳn phải có một khát vọng rất mạnh, rất người trong ấy.