'Bổ ngang' phim ngắn khung dọc

Theo The Washington Post ngày 24-8, các mini-drama ngắn, với định dạng đứng (quay và xem theo chiều dọc thay vì ngang như phim thông thường), "nóng bỏng và đắt đỏ", đang chiếm sóng streaming ở Mỹ. Còn ở Trung Quốc, được cho là quê hương của định dạng này, sức hút của những vở soap opera dài 60 giây đầy cảnh nóng phi lý như thế là không tưởng.

Công thức gây nghiện

Giữa khu vườn xanh mát ở Los Angeles, một tên mafia mặc vest chú rể bóng bẩy đứng trước lễ đường liên tục nổ súng trong khi lấy thân mình che chắn cho cô dâu nhỏ bé khỏi làn đạn. Đây là cảnh quay cuối của bộ phim ngắn Kidnapped by the mafia (Bị mafia bắt cóc) do Xiang Sining làm đạo diễn. Sau khi ra mắt cuối tháng 6, phim nhanh chóng trở thành một cú hit bất ngờ.

Theo South China Morning Post, Xiang là một trong những cái tên tiêu biểu của làn sóng các nhà làm phim Trung Quốc đang làm mưa làm gió tại Mỹ với thể loại phim ngắn dọc (vertical shorts). 

Những phim này thường có độ dài chỉ từ 1-2 phút mỗi tập, được quay theo định dạng màn hình dọc giống như clip trên TikTok hay Instagram reels. Với cách kể chuyện nhanh, kịch tính và không thiếu những tình tiết gây sốc - từ người sói, mẹ kế độc ác đến các tỉ phú trầm lặng đầy bí ẩn - phim dọc được thiết kế để mang lại cảm giác thỏa mãn tức thì.

Aline Fierobe, một lập trình viên sống tại Montreal (Canada), đã hủy đăng ký Netflix và HBO Max, và chi hơn 200 USD/tháng để theo dõi hàng loạt tựa phim giật gân và thu hút như Dominated by My Dad's Boss (Bị sếp của bố chế ngự) hay Found a Homeless Billionaire Husband for Christmas (Tìm được chồng tỉ phú vô gia cư vào dịp Giáng sinh). 

Mỗi ngày, Fierobe xem trọn một bộ dài 90 phút, được chia nhỏ thành các tập một phút. Tổng cộng, cô cày khoảng 30 phim mỗi tháng. "Sau một ngày làm việc dài, chẳng ai muốn suy nghĩ gì nữa. Xem những phim này như một cách trốn khỏi thực tại" - Fierobe nói với The Washington Post.

Theo tác giả Tatum Hunter, công thức gây nghiện chung của các phim dọc như sau: cốt truyện kịch tính, cảnh quay gây sốc, diễn xuất phóng đại và những mối quan hệ đầy quyền lực hoặc nhục dục. 

Nhà sản xuất dựa vào dữ liệu tương tác người dùng để liên tục tinh chỉnh nội dung xoay quanh những yếu tố này theo thị hiếu. Họ tin rằng người xem không tìm đến các phim dọc vì chất lượng hay chiều sâu, mà vì những tình tiết kém thực tế, khó hiểu nhưng dễ ghiền - như cảnh nam chính hô hấp nhân tạo một cách đầy gợi tình cho nữ chính suýt chết đuối trong bể bơi. 

Tương tự, phim How to Tame a Silver Fox (tạm dịch: Làm sao chinh phục soái ca đầu bạc) kể về cô sinh viên trẻ phải lòng người bạn thân cáu kỉnh của cha mình có tới 356 triệu lượt xem.

Đạo diễn Chrissie De Guzman tiết lộ rằng một hãng sản xuất thậm chí từng yêu cầu "phải có một cái tát trước tập 10" trong mỗi series. Những yếu tố này được tận dụng triệt để cả trong cách quảng bá bộ phim - trích ngang vài đoạn gây sốc, đa số chứa yếu tố bạo lực hoặc cảnh phụ nữ bị tấn công, và đăng lên TikTok, Facebook. Nhiều người hâm mộ cho biết họ phát hiện các phim dọc qua những đoạn trích ngang này và lập tức bị thu hút.

Bên cạnh những tình huống phóng đại, gây sốc, nhiều tình tiết trên phim dọc cũng khá dễ dự đoán, nhân vật rập khuôn. Nhưng đó lại chính là một điểm nữa khiến chúng dễ xem, dễ gây nghiện. Một số người thậm chí không cần xem theo thứ tự. Dù không theo sát cốt truyện, họ cũng chẳng bận tâm vì nội dung vốn dĩ chẳng quá quan trọng.

Vươn xa từ Trung Quốc

Dù bị giới phê bình chê bai là rẻ tiền, dung tục, thậm chí khiêu dâm, sức hút của phim ngắn dọc quả không thể phủ nhận. "Những người chê thể loại này thường nối gót luận điệu chỉ trích mà giới văn chương hay dành cho tiểu thuyết ngôn tình, thể loại bất chấp bị xem thường vẫn có doanh thu khổng lồ" - Hunter viết trong bài đăng hôm 23-8.

South China Morning Post cho biết phim dọc bắt đầu bùng nổ tại Trung Quốc trong đại dịch. Các ứng dụng video ngắn như Kuaishou phát miễn phí vài tập đầu rồi tính phí những tập còn lại. Mô hình này nhanh chóng hút vốn đầu tư lớn, khiến ngành phim dọc tăng trưởng bùng nổ. Tính tới cuối năm 2024, hơn 660 triệu người Trung Quốc xem phim dọc, tạo doanh thu 50,4 tỉ NDT (7,02 tỉ USD) - vượt cả phòng vé điện ảnh.

Làn sóng này nhanh chóng vươn ra quốc tế với hàng chục ứng dụng trên App Store, trong đó ReelShort, DramaBox, GoodShort nổi bật. Cuối năm 2023, The Double Life of My Billionaire Husband của đạo diễn Xiang gây sốt với 485 triệu lượt xem trên ReelShort, giúp ứng dụng này leo lên số 2 App Store Mỹ, vượt TikTok ở hạng mục giải trí. DramaBox đạt trung bình 44 triệu người dùng/tháng nửa đầu 2025, vượt Hulu và Paramount+. Quý 1-2025, các app phim dọc cán mốc 370 triệu lượt tải toàn cầu, gấp 6 lần cùng kỳ năm trước.

Hollywood thấp thỏm

Đối với những khán giả như Jennifer Cooper (Anh), phim dọc lấp đầy khoảng trống mà Hollywood để lại. "Tôi luôn tìm kiếm cốt truyện lãng mạn, nhất là hài lãng mạn. Nhưng Hollywood chẳng làm thể loại này nhiều nữa. Hallmark thì quá nhàm, còn Netflix liên tục hủy các series tôi yêu thích" - cô nói với South China Morning Post.

Cooper cho biết cô chi đến 200 bảng mỗi tháng để mua thêm các tập phim dọc mới. Những người xem như Cooper đã đưa tổng doanh thu các ứng dụng phim dọc chạm ngưỡng 700 triệu USD chỉ trong quý 1-2025, gần gấp 4 lần so với năm ngoái. 

Con số này khiến các ông lớn nước Mỹ bắt đầu không thể ngồi yên. Netflix vừa tung ra feed dọc dành riêng cho điện thoại, cho phép người dùng lướt qua các clip ngắn của phim. Disney cũng công bố đầu tư vào DramaBox.

Ngay cả các nhà sáng tạo nội dung độc lập cũng nhảy vào cuộc. Scott Brown, YouTuber từng cộng tác với cái tên đình đám MrBeast trên YouTube, đã sản xuất phim dọc đầu tiên The Diamond Rose, kể về cô giáo múa ba lê phải làm vũ nữ thoát y để trả nợ cho gia đình. 

Phim đạt 20 triệu lượt xem chỉ trong 24 giờ đầu trên app My Drama, được đánh giá là có ánh sáng đẹp, góc quay điện ảnh, cảm xúc tinh tế, vượt xa các phim dọc thông thường. "Xem phim đó trên điện thoại đúng là hơi phí" - Fierobe nói.

Tại Los Angeles, nhiều diễn viên chuyên nghiệp tiết lộ phim dọc chiếm gần một nửa cơ hội ứng tuyển trên các nền tảng như Actors Access. Một số thậm chí đã trở thành ngôi sao nhờ rẽ sang phim dọc. 

Kasey Esser, 36 tuổi, từng vật lộn để có vai diễn. Sau khi tham gia Fated to My Forbidden Alpha, một phim tình cảm giữa hai người sói, hộp thư của anh ngập tràn tin nhắn từ fan toàn cầu.

Cuộc chơi căng thẳng, đầy rủi ro

Tuy nhiên, đằng sau ánh hào quang là áp lực khủng khiếp đè lên vai đội ngũ sản xuất phim ngắn dọc. Để chạy đua với tốc độ, các nền tảng ép buộc đạo diễn phải quay nhanh với ngân sách thấp kỷ lục. Theo Xiang, trong khi một đoàn phim truyền thống quay khoảng 4-5 trang kịch bản mỗi ngày, phim dọc yêu cầu quay 10 trang/ngày, hoàn tất toàn bộ chỉ trong 8-10 ngày.

Kịch bản thường được viết sẵn tại Trung Quốc rồi chuyển sang Mỹ để quay với dàn diễn viên phương Tây. Một số đạo diễn như Ma Wendi thậm chí đưa toàn bộ ê kíp từ Mỹ và Úc về Trung Quốc quay phim để tiết kiệm chi phí - chỉ khoảng 100.000 - 150.000 USD, thay vì 130.000 - 200.000 USD nếu quay tại Mỹ. Nhờ vậy, Ma có thể làm phim hành động với trực thăng, cháy nổ và rượt đuổi xe hơi - điều khó thực hiện ở Mỹ với ngân sách hạn hẹp.

Để thu hút người xem, các nền tảng chi mạnh tay vào quảng cáo, đặc biệt trên TikTok, YouTube và Instagram. Phần lớn phim sẽ thất bại, nhưng chỉ cần một cú hit lớn, lợi nhuận có thể bù lỗ cho hàng loạt dự án chẳng ai xem trước đó. Theo Xiang, nếu một phim thu được lợi nhuận ròng 50% sau khi trừ chi phí sản xuất và quảng bá đã được coi là rất thành công.

Dẫu vậy, không phải ai cũng tin vào mô hình này. Eric Zhang, sáng lập công ty truyền thông LSP tại Mỹ, cho rằng việc quá phụ thuộc vào quảng cáo khiến ngành này rủi ro cao, khó bền vững. Cả Xiang và Ma cũng thừa nhận vấn đề lớn nằm ở khâu sáng tạo. Hầu hết kịch bản vẫn do đội ngũ Trung Quốc viết, dẫn đến việc nhiều phim không phù hợp với văn hóa phương Tây. Các bản làm lại từ thị trường nội địa dễ gây cảm giác lạc quẻ, khiến phim khó bán.

"Thay da đổi thịt"

Xiang tin rằng khi các ông lớn như Netflix chính thức bước vào cuộc chơi, chất lượng nội dung và sản xuất bắt buộc phải nâng cấp. "Đây là một ngành mới nổi. Nếu muốn tồn tại, các công ty làm phim dọc không còn cách nào khác ngoài việc chinh phục khán giả bằng nội dung sáng tạo và chất lượng sản xuất đẳng cấp" - anh nói.

Cooper, người điều hành một fanpage phim dọc tại Anh, cho biết thị trường nước này đang đa dạng hóa với những nhà sản xuất, đạo diễn và biên kịch mới. Một số thậm chí muốn xây dựng ứng dụng riêng để kiểm soát mọi khâu.

Tại quê nhà Trung Quốc, phim ngắn (cả định dạng ngang lẫn dọc) bắt đầu nâng cấp chất lượng, sau khi Cục Phát thanh truyền hình bắt đầu siết chặt quản lý từ năm 2024. "Hiện tại, hơn 60% đoàn phim là đội ngũ chuyên nghiệp từ ngành phim ảnh chính thống" - Dong Haining, nhà sáng lập Haidong Films, nói với tờ Jing Daily.

Tháng 6 vừa qua, nền tảng Xiaohongshu đã hợp tác cùng Liên hoan phim FIRST để ra mắt dự án "Phim ngắn Red Mirror", lần đầu tiên áp dụng tiêu chuẩn của điện ảnh vào tuyển chọn và ươm mầm kịch bản phim ngắn - đánh dấu bước chuyển từ nội dung mì ăn liền sang dạng thức có tính nghệ thuật và thẩm mỹ cao.

Echo Kuo, phó tổng giám đốc thương mại của studio phim ngắn Silvery Earth, nhận định với Jing Daily: "Các giải thưởng và tiêu chí mới đang thúc đẩy phim ngắn hướng đến chất lượng. Những phim ngắn rẻ tiền, nội dung vô lý gần như không còn đất sống. Hiện nay, tiêu chuẩn sản xuất, lựa chọn diễn viên và diễn đạt nội dung đều đang được nâng cao, đó là 'ngưỡng cửa' bắt buộc của ngành".

Đơn cử, Tencent Video vừa tung ra chiến lược hợp tác phim ngắn dọc với loạt chính sách mạnh tay: hỗ trợ kịch bản, chia sẻ doanh thu, thưởng lớn cho nhà sản xuất. Chỉ cần nội dung đủ hút người xem, đội ngũ sáng tạo có thể nhận thưởng hậu hĩnh, tạo động lực đầu tư nghiêm túc từ kịch bản đến sản xuất. 

Theo báo Trung Quốc The Paper, bước đi này không chỉ giúp Tencent thu hút nhân tài mà còn cho thấy tham vọng xây dựng hệ sinh thái khép kín từ sáng tạo đến phát hành - lợi thế mà các nền tảng lớn vượt trội so với xưởng nhỏ chạy theo thị hiếu ngắn hạn.

Phim ngắn đang trở thành kênh tiếp thị mới nhờ lượng người xem khổng lồ và tương tác mạnh, đặc biệt trong ngành mỹ phẩm. Điển hình là KANS, thương hiệu từng bị xem là hết thời.

Năm 2023 hãng hợp tác với hot TikToker Jiang Shiqi sản xuất 5 phim ngắn riêng cho phụ nữ văn phòng, xây dựng hình tượng nữ chính độc lập và khéo lồng ghép sản phẩm. Chiến lược này giúp KANS bùng nổ doanh số, vươn lên dẫn đầu mỹ phẩm trên Douyin năm 2023, tiếp tục giữ ngôi số 1 suốt 6 tháng năm 2024 và trở thành thương hiệu đầu tiên đạt 6 tỉ NDT/năm trên nền tảng.

Giới chuyên môn nhận định việc các thương hiệu xa xỉ bước vào phim ngắn chỉ là sớm muộn, khi phụ nữ trẻ vừa là khách hàng tiềm năng của hàng xa xỉ vừa là khán giả chính của phim ngắn.

Joie Zhou, giám đốc kinh doanh Haidong Films, cho rằng việc diễn viên thường xuất thân từ "người bình thường" tạo cảm giác gần gũi, giúp hình ảnh thương hiệu xa xỉ bớt lạnh lùng và trở nên thân thiện hơn với người tiêu dùng Trung Quốc.