Chính quyền phải là vị khách hàng khó tính

Cầu vượt Thủ Thiêm (Q.Bình Thạnh, TP.HCM) - một trong những công trình sử dụng vốn ngân sách - Ảnh: Hoàng Thạch Vân

Vấn đề không phải là rút ngắn thời gian ở từng cấp thẩm định phê duyệt, mà ở đây chúng tôi muốn đặt ra: ai là khách hàng, ai là người thiết kế, thi công, ai là người thụ hưởng?

Khách hàng là ai?

Trong vùng xây một cây cầu, một đô thị mới hay một khu công nghiệp mới, người được xem là khách hàng chính là UBND TP hay UBND quận, huyện đại diện cho toàn bộ người thụ hưởng (sử dụng). Những cơ quan này phải toàn tâm toàn ý nghiên cứu và đề xuất, dự báo mọi việc liên quan đến xã hội - kinh tế - văn hóa hiện tại và tương lai của TP.

Những cơ quan nghiên cứu này cần tập hợp nhiều chuyên gia trong các lĩnh vực để cùng nhau đưa ý kiến xác đáng, khách quan và không có bất kỳ ý đồ tư lợi nào. Từ đó TP xem xét kế hoạch đầu tư, trưng cầu ý dân, có kế hoạch trước sau, công khai minh bạch. 

Điều cần nói là tất cả dự án thuộc ngân sách TP hay ngân sách trung ương cấp cho TP đều phải được UBND TP làm chủ đầu tư, làm người khách hàng khó tính nhất. Nếu cấp TP giao lại cho sở, ban, ngành lãnh trách nhiệm mà không đủ quyền hạn thì công việc càng rối rắm hơn. Vì chỉ giao trách nhiệm mà không trao quyền nên các sở đó sẽ phải đi xin ý kiến, thẩm định lòng vòng, kéo dài thời gian, cơ hội trôi mất...

Trong lúc đó, công việc quản lý nhà nước của các cơ sở đã quá nhiều, trong tay lại có nhiều doanh nghiệp trực thuộc làm chủ đầu tư, còn mình làm sở chủ quản! Thế là hàng loạt nấc trung gian hình thành.

Vậy khách hàng hay còn gọi là chủ đầu tư, chủ dự án phải là cấp cao nhất đại diện cho người thụ hưởng (nhân dân) - UBND TP hay UBND quận, huyện.

Thiết kế: phải thi tuyển!

Thiết kế là giai đoạn 3 của dự án đầu tư. Khi khách hàng đã chọn được dự án khả thi từ các cơ quan nghiên cứu sẽ tiến hành trưng cầu ý dân, lên kế hoạch thực hiện và tổ chức thi tuyển thiết kế rộng rãi. 

Tuyệt đối không nên chỉ định thiết kế vì khâu này khá quan trọng (từ hiệu quả kinh tế đến kỹ thuật, mỹ thuật công trình). Người thiết kế được chọn sẽ là một tác nhân quan trọng kiểm tra theo dõi dự án, sẽ đồng hành cùng khách hàng trong quá trình thi công.

Hiện nay vẫn còn cơ chế sở, bộ chủ quản để ra ngành thiết kế cho riêng mình. Mỗi bộ, mỗi sở độc quyền thiết kế cho ngành mình nên cơ chế này dễ dẫn đến chủ quan khi thiết kế, lại không sợ bị cạnh tranh nên lập dự toán thường có khuynh hướng tính dư. Chính vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi có những công trình dự toán được duyệt là 800 tỉ đồng nhưng giá trúng thầu chỉ 500 tỉ đồng!

Một số nước trên thế giới quy định người thiết kế chỉ thiết kế ý tưởng và lập điều kiện sách, không lập dự toán; thậm chí không thiết kế kết cấu, hệ thống điện, nước mà giao các phần việc đó cho nhà thầu. Mục đích là giữ bí mật giá công trình cho khách hàng. 

Việc Bộ Xây dựng đề ra cơ chế quản lý đầu tư xây dựng, phụ phí chỉ hợp lý khi cơ chế “xin - cho” vẫn còn để bảo vệ đồng vốn nhà nước bởi tất cả khách hàng (chủ đầu tư), người thực hiện (chủ dự án), người thiết kế, thi công, người duyệt đều là Nhà nước. Nhưng khi chuyển qua cơ chế thị trường, dự toán vẫn lập theo cách này lại trở thành công cụ cho các nhà thông đồng lẫn nhau một cách tinh vi, thiệt hại cuối cùng là người dân thụ hưởng.

Thi công: đấu thầu công khai

Thi công là giai đoạn 4 của dự án đầu tư, phải được đấu thầu công khai, minh bạch. Từ công trình trên 500 triệu đồng phải đấu thầu, dự án B.O.T (xây dựng - kinh doanh - chuyển giao) hay B.T (xây dựng - chuyển giao) cũng phải đấu thầu. 

Chỉ có con đường đấu thầu mới hạn chế được thất thoát, nghiệm thu công trình khách quan, nhờ đó chất lượng thẩm mỹ cao, đồng vốn của Nhà nước cũng đồng nghĩa với người thụ hưởng (nhân dân) bỏ tiền ra mua được công trình đẹp, chất lượng cao, giá thành hạ.

Xác định chủ thể từng thành phần trong dự án, mỗi dự án tự vận hành theo cơ chế thị trường sẽ nêu rõ tên và địa chỉ từng người thực hiện, quyền hạn và trách nhiệm chính là tạo ra công trình đẹp, chất lượng, giá thành hạ và đương nhiên sẽ rút ngắn được thời gian thực hiện.