Phe Dân chủ Mỹ lấy lại phong độ: Lạm phát và làn sóng xanh

Kết cục, cả bốn cuộc đua lớn đêm đó đều là thắng lợi vang dội của phe này. Cử tri hai bang thiên dân chủ đã chọn các ứng viên Dân chủ trung dung vào ghế thống đốc: Mikie Sherrill tại New Jersey và Abigail Spanberger tại Virginia. 

Dân New York thì đi bầu với tỉ lệ cao nhất trong gần sáu thập kỷ để chọn Zohran Mamdani, chính trị gia 34 tuổi theo khuynh hướng xã hội chủ nghĩa, làm thị trưởng. Ông Mamdani - người nhập cư Hồi giáo từ Uganda có tham vọng đánh thuế người giàu, kìm giá thuê nhà và cung cấp các dịch vụ công miễn phí - đã là nỗi sợ của các đại gia phố Wall từ lâu. 

Trong khi đó, cuộc trưng cầu ý dân ở California cũng có lợi cho phe Dân chủ khi vẽ lại bản đồ bầu cử theo hướng có lợi cho họ - điều sẽ tác động tới bầu cử giữa kỳ năm sau.

Bối cảnh thuận lợi

Phe Dân chủ có lợi từ bối cảnh chính trị. Những năm không phải mùa bầu cử chính thường có lợi về tỉ lệ đi bầu cho phe đối lập - người bỏ phiếu chủ yếu là cử tri quan tâm sâu và muốn "trừng phạt" tổng thống đương nhiệm. 

Ông Donald Trump hiện đang rất mất lòng phe Dân chủ và cử tri độc lập khuynh tả. Tỉ lệ cử tri không tán thành tổng thống cao hơn tỉ lệ ủng hộ 19 điểm - thấp kỷ lục trong nhiệm kỳ hai, thậm chí thấp hơn phần lớn thời gian nhiệm kỳ đầu.

Thêm vào đó, các bang bầu lần này cũng thiên Dân chủ. Cả New Jersey và Virginia đều thường bỏ phiếu cho Dân chủ trong bầu cử tổng thống, dù đôi khi vẫn bầu thống đốc Cộng hòa. 

Thước đo lớn cho bầu cử là liệu Spanberger và Sherrill có vượt qua tỉ lệ thắng của Kamala Harris tại các bang này năm ngoái hay không. Thực tế là họ thắng áp đảo. Spanberger vượt Harris 9 điểm phần trăm ở Virginia, giúp Dân chủ lật ghế thống đốc. 

Sự hào hứng của phe Dân chủ mạnh đến mức ngay cả ứng viên đầy bê bối Jay Jones cũng thắng ghế tổng chưởng lý bang.

Ở New Jersey, bà Sherrill có cuộc đua khó hơn. Bang này từng là nơi đảo sang Trump mạnh nhất nhì hồi 2024. Việc bà chạy đua thay thế một thống đốc Dân chủ mất uy tín càng chông gai hơn - chưa có đảng nào nắm quyền chiến thắng ba kỳ liên tiếp ở bang này kể từ 1961. 

Tuy nhiên, Sherrill không chỉ đánh bại Jack Ciattarelli - người được Trump ủng hộ - mà còn vượt bà Harris tới 7 điểm. Chiến thắng này đánh dấu sự trở lại của lợi thế hai con số mà các ứng viên Dân chủ thường có được ở bang này trong các kỳ bầu cử 2008-2020. 

Ngay cả ở bang thân Cộng hòa Georgia, họ cũng thắng áp đảo hai cuộc bầu cử nhỏ bầu Ủy ban Dịch vụ công, dù lượng cử tri chỉ bằng 1/3 so với bầu cử tổng thống năm ngoái. Nhìn chung, tỉ lệ đi bầu năm nay cao hơn thường lệ - Virginia có số cử tri bỏ phiếu kỷ lục cho cuộc đua thống đốc.

Gió sẽ đảo chiều dài hạn?

Không chỉ nhờ tỉ lệ cử tri, phe Dân chủ cũng có thông điệp thuyết phục hơn. Theo các thăm dò, họ thu hút lượng đáng kể cử tri từng bầu cho Trump năm ngoái. Ở New Jersey, họ ghi nhận thắng lợi lớn ở các hạt có đông người Latin như Passaic (tăng 18 điểm) và Hudson (22 điểm). 

Theo CNN, 18% cử tri gốc Latin từng ủng hộ Trump 2024 đã bầu cho Sherrill. Ở hạt Loudoun - vùng ngoại ô giàu có của Washington D.C. - Spanberger vượt tỉ lệ thắng của Biden 4 điểm, tức hơn Harris 13 điểm.

Spanberger và Sherrill đều là cựu nghị sĩ quốc hội với xuất thân mảng an ninh quốc gia - người từng là viên chức CIA, người là phi công trực thăng. Cả hai tránh xa các tranh luận về văn hóa và thể hiện thông điệp ủng hộ lực lượng thực thi pháp luật. 

"Chúng ta gửi thông điệp rằng năm 2025, Virginia chọn chủ nghĩa thực dụng thay vì đảng phái", Spanberger tuyên bố trước đám đông ủng hộ.

Ông Mamdani thì có kinh nghiệm mỏng, và thường xuyên chỉ trích Israel cùng phát ngôn gây tranh cãi về cảnh sát. Cử tri New Jersey và Virginia sẽ phản ánh nước Mỹ chuẩn hơn New York (thành phố có cử tri Dân chủ lớn), nên chiến thắng của Mamdani không phản ánh làn sóng trên toàn quốc. 

Tuy nhiên, sự trỗi dậy nhanh chóng trong 10 tháng từ gần như vô danh của Mamdani cho thấy bài học về nghệ thuật tranh cử và thông điệp mà phe Dân chủ phải suy nghĩ. Mamdani tập trung bền bỉ vào vấn đề chi phí sinh hoạt, thể hiện nhiệt huyết và sẵn sàng xuất hiện ở mọi nơi - từ Fox News đến các hộp đêm. Trong khi đó, cựu thống đốc Andrew Cuomo tỏ ra lạnh lùng và xa cách.

Các chính sách của Mamdani - từ cửa hàng tạp hóa nhà nước, xe buýt và nhà trẻ miễn phí, đến giá thuê nhà rẻ - đều cực kỳ tốn kém. Việc ông có thể thực hiện hay không phụ thuộc vào Thống đốc Kathy Hochul và khả năng bà tăng thuế - điều bà không muốn. 

Chưa kể, Trump có thể tìm cách trừng phạt New York vì đã bầu cho Mamdani bằng cách cắt giảm ngân sách liên bang hay tăng cường trấn áp người nhập cư bằng lực lượng ICE. Trước bầu cử, Trump từng nói nếu Mamdani thắng thì "New York sẽ khó mà nhận được bất kỳ ngân sách nào ngoài mức tối thiểu".

Niềm tin phục hồi

Chiến thắng tuần trước mang lại niềm tin phần nào cho phe Dân chủ - đảng gần như lạc lối sau thất bại trước phe Cộng hòa, đặc biệt với nhóm cử tri trẻ và lao động da màu năm ngoái. 

Tuy nhiên, cũng còn quá sớm để đánh giá khi đa số các cuộc đua này phe Dân chủ vốn đã lợi thế. Kỳ bầu cử giữa nhiệm kỳ năm sau mang tính quyết định hơn, khi quyền kiểm soát Quốc hội được định đoạt.

Theo WSJ, phe Cộng hòa đang đánh mất sự ủng hộ lớn của cử tri độc lập và kết quả bầu cử tuần trước báo hiệu sẽ là thảm họa cho phe Cộng hòa năm sau nếu họ không nghiêm túc về vấn đề kinh tế. 

Theo tờ báo, phe Cộng hòa không nên coi thường kết quả bầu cử vừa rồi dù họ có thể viện dẫn lý do là Trump không xuất hiện trên lá phiếu; phe Dân chủ lợi thế lớn về tài chính; và Virginia, New Jersey, California cùng thành phố New York đều là những "pháo đài xanh".

Phe Cộng hòa đang chịu hai gánh nặng lớn: bất mãn giá cả cao và sự phản kháng của cử tri độc lập. Để giữ được Hạ viện và tránh bị điều tra luận tội, Trump phải đưa ra chính sách để có thể giảm giá cả, giành lại ít nhất một phần cử tri độc lập đang rời bỏ - và phải làm nhanh chóng. 

Nếu bộ máy gây quỹ của phe Dân chủ tiếp tục mạnh như hiện nay thì sức mạnh của đảng này vào các năm 2026 và 2028 sẽ còn đáng gờm nữa.

Không còn vùng an toàn

Làn sóng Dân chủ vừa qua đã lật được một loạt "vùng an toàn" của phe Cộng hòa. Họ giành ít nhất 13 ghế Hạ viện bang Virginia và sẽ tận dụng thế chi phối cả ghế thống đốc và lưỡng viện để vẽ lại bản đồ bầu cử có lợi. 

Ở New Jersey, phe Dân chủ sẽ có đa số lớn nhất ở Hạ viện bang suốt 52 năm qua. Ở Georgia, họ thắng hai ghế trong Ủy ban Dịch vụ công, nơi chưa từng có thành viên Dân chủ nào kể từ 2007.

Kết quả ở Georgia đặc biệt đáng chú ý. Vấn đề tâm điểm là giá điện cao, và các nghị viên Cộng hòa phải trả giá. Lạm phát chưa hết và dù lạm phát đã giảm từ đỉnh 9,1% (tháng 6-2022) xuống khoảng 3%, mức này vẫn cao hơn mục tiêu 2% của FED. Lạm phát mang tính tích lũy, nên mỗi lần giảm sức mua đều khiến người dân cảm thấy thiệt hơn trước.

Cử tri cảm nhận rõ điều đó. Khảo sát của CNN cho thấy 55% cử tri New York nói chi phí sinh hoạt là vấn đề quan trọng nhất; tội phạm chỉ đứng thứ hai. Ở Virginia, 48% cho rằng kinh tế là quan tâm hàng đầu - và Spanberger thắng áp đảo trong nhóm này. Tại New Jersey, cử tri quan tâm tới thuế (35%) và kinh tế (32%).

Lạm phát từng hạ bệ nhiều tổng thống. Johnson, Nixon, Ford, Carter và Biden đều bất lực trong ngăn chặn đà giảm mức sống với người dân Mỹ. Trump giờ cũng ở hoàn cảnh tương tự. 

Ông trở lại Nhà Trắng nhờ hai vấn đề: di trú và lạm phát. Ông đã phần nào kiểm soát được biên giới, nhưng lạm phát vẫn rất nóng và đây là điểm yếu lớn nhất của Trump. Ông thích tuyên bố "lạm phát đã chết" hay "giá xăng đang giảm". 

Nhưng thực tế, chi phí thực phẩm, nhà ở và y tế vẫn đang tăng. Các chính sách hạn chế cung hàng hóa và lao động như thuế quan và trục xuất hàng loạt càng khiến tình hình tồi tệ, chưa kể việc gây sức ép buộc FED hạ lãi suất sớm.

Trump có thể học theo chiến lược chống lạm phát kiểu Ronald Reagan từng thành công: duy trì đồng tiền ổn định và chính sách tài khóa khuyến khích tăng trưởng. 

Nhưng như vậy, ông Trump sẽ phải ngừng gây áp lực lên FED, giảm thuế quan với đồng minh, và có kỷ luật chi tiêu - tất cả đều là những điều gần như không tưởng trong tình hình chính trị hiện tại. 

"Việc thiếu vắng chính sách cùng kỷ lục chính phủ đóng cửa lâu nhất lịch sử khiến phe Cộng hòa bị xem là lãnh đạm và vô hồn", theo WSJ. Tờ báo này nhận xét nếu phe Cộng hòa thất bại, chủ nghĩa dân túy của cả hai phe sẽ lấn át, và khi đó thì cả nền kinh tế và đất nước Mỹ thiệt thòi.■